معرفی شهرضا از قدیم تا به اکنون

شهرستان شهرضا كه در گذشته قمشه ناميده مي شد از زمان سلسله ساسانيان به صورت بخش كوچك با جمعيت مختصر كه داراي حصاري مستحكم بوده وجود داشته است . آنچه كه از نوشته هاي تاريخي و شواهد و قرائن موجود برمي آيد اين است كه شهرضا پيش از پيدايش اسلام به صورت قريه اي در 14 فرسنگي اصفهان وجود داشته است توسعه و تبديل شهرضا به مركز يك مهم استراتژيكي و تجاري در دوره صفويه به اوج خود رسيده است كاروانسراها، قهوه خانه ها و مراكز خدماتي زيادي جهت سرويس دهي به مسافراني كه ازاين مسير گذر كرده اند ايجاد شده كه خود موجب افزايش جمعيت گرديده  است و هم اكنون نيز اين شهر  در مسير شاهراه اصلي شمال به جنوب كشور قرار دارد شهرستان شهرضا با مساحتي در حدود 9/4573 كيلومتر مربع و با ارتفاع 1825 متر از سطح دريا قسمتي ازفلات ايران را تشكيل مي دهد و در دشت نسبتا همواري قرار دارد شهرضا از قديم الايام مهد علم ودانش بوده است تا جايي كه اين شهر را يونانچه ايران ناميده اند از مشاهير و علماي اين شهر مي توان به آقاي محمدرضا قمشه اي – ميرزا نصرا... قمشه اي – حكيم فرزانه و حكيم مهدي الهي قمشه اي و شهيد آيت ا... مدرس و سردار رشيد اسلام شهيد حاج محمد ابراهيم همت اشاره نمود.

معرفی شهرستان معرفی شهرضا

مسجد جامع شهرضا: از آثار مربوط به عهد سلجوقیان در ابتدای بازار شهرضا واقع شده، دارای گنبدی مرتفع و یک مناره می باشد که از آجر ساده می باشد. در مورد تاریخ بنای مسجد بر لوحه ای چنین آمده: بر دالان مسجد جامع، بر یک لوحه سنگی، وقف نامه ای موجود است که مقداری از آب و ملک صحرای موقان شهرضا را وقف مسجد نموده است.
امامزاده شاهرضا: از جمله آثار دیدنی این شهر امامزاده شاهرضا است. گفته می شود شاهرضا در زمان امام رضا از دست ماموران حکومت وقت گریخت و به کوه این شهر پناه برد. ماموران اورا در غاری درآن کوه کشتند و سرش را برای حاکم اصفهان بردند.

بقعه مذکور از آثار با ارزش اسلامی در عهد صفویـه می باشد. ساختمان اولیه این بقعه متعلق به عهد شاه اسماعیل اول مؤسس سلسله صفویه (۹۵۰ـ۹۳۰) هجری قمری است.

شاه بویه شهرضا: در کنار محله حصور آباد شهرضا، مکانی به نام شاه بویه معروف است. شاه بویه تا سال ۱۳۱۷ شمسی دارای گنبد رفیع آجری بـوده که در این سال بـدون توجـه به اهمیت آن از نظـر تاریخـی و معمـاری خراب می گردد. شاه بویه یکی از شاهزادگان مظفری است که در سال ۷۹۵ هجری قمری به دست امیر تیمور کشته شده است. در سالهای اخیر شاه بویه مجدداً وقف گردیده و در ایام محرم و روزهای مذهبی در آن روضه خوانی صورت می گیرد.
بقعه سید خاتون شهرضا: در شمال شرقی شهرضا بقعه ای قرار دارد که دارای یک صحن نسبتاً وسیع می باشد که در اطراف آن اتاقهایی ساخته شده است. در حد شرقی این بقعه مکان دیگری وجود دارد، دو قبر دیگر در آن واقع شده که به احتمال زیاد این دو قبر مربوط به دو تن دیگر از افراد آل مظفر است. در مورد بی بی خاتون به نقل از فارسنامه در سالنامه فرهنگی چنین آمده است: شاه شجاع و شاه منصور، فرزندان امیر مبارزالدین برسر جانشینی پدر اختلاف کردند و بین آنها کشمکش و جنگ در گرفت و چون خان سلطان خاتون، زوجه شاه محمود به قصد انتقام از قتل عم خود امیر شیخ می خواست مظفریان را از میان بردارد. شاه شجاع را تحریک به تسخیر اصفهان نمود و شاه محمود بر این راز آگاه گردید، منکوبه خود را با آنکه جمالی مرغوب و کمالی مطلوب داشت، بکشت.

ایوان حسینیه سادات شهرضا

بازار بزرگ و چهار سوق شهرضا: این بازار که از جمله بازارهای قدیمی کشور محسوب می شود به شکل زیبایی در دل بافت قدیمی شهر طی قرون گذشته گسترش یافته است. این بازار دارای کاروانسراها و اماکن قدیمی است. در مرکز بازار چهار سوقی قرار دارد که گنبدی آجری بر فراز آن ایجاد گردیده که از جمله آثار تاریخی این شهر محسوب می شود.

مسجد نو در خیابان حکیم فرزانه

مسجد حاج عبدالحمید و تکیه خان

قدمگاه خواجه خضر

صنایع دستی شهرضا

هنر-صنعت سفال گری و سرامیک سازی در شهرضا پیشینه ای طولانی دارد و سالیان درازی است که شیوهٔ ارتزاق برخی از مردمان این دیار است. این پدیده در این منطقه به شیوهٔ خاص خود تکوین یافته به گونه ای که امروزه از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار بوده و شهرضا نیز در کنار میبد و لالجین همدان دارای سبک خاص خود در سرامیک و سفال گشته است. ویژگی های تمایز دهنده و مشخصه های اصلی این پدیده در شهرضا در طرح ها و نقش ها و نیز در نوعی رنگ لاجوردی خاص خود را نشان می دهد. آگاهی بیشتر در این زمینه را از زبان یکی از سفالگران این شهر در اینجاخواهید یافت.

آب و هوای شهرضا

درجه حرارت هوای شهرستان از جنوب به سمت شمال شرق افزایش می یابد به طوری که میانگین سالانه دما در جنوبی ترین قسمت شهرستان حدود ۱۰ درجه سانتیگراد و در قسمت شرق به ۱۶ درجه سانتیگراد می رسد. میزان تبخیر سالانه از ۱۴۰۰ میلیمتر در جنوب غرب تا حدود ۲۲۰ میلیمتر در ناحیه شمال شرق شهرستان افزایش می یابد.

بارندگی شهرستان تحت تاثیر جریانات جوی است که از سمت غرب وارد منطقه می شوند. توده های هوای باران زائی که از سطوح وسیع آب مانند دریای مدیترانه، دریای سیاه و اقیانوس اطلس سر چشمه می گیرند، منشا اصلی بارشها هستند. میانگین بارش سالانه در شهرستان از حدود ۴۰۰ میلیمتر در جنوب غرب تا ۱۱۹ میلیمتر در شرق شهرستان متغیر است.

معرفی جاذبه های طبیعی کاشان

موقعيت جغرافيايي و شرايط آب و هوايي و سرزميني منطقه كاشان باعث ايجاد شرايط ويژه‌اي براي سكونت و فعاليت شده است كه عينيت كالبدي و سرزميني آن در پيوند بين محيط طبيعي و گروه انسانها، جاذبه‌هاي گردشگري متنوعي را پديد آورده است كه برخي از آنها عبارتند از:

جاذبه‌هاي طبيعي:
وجود زمينه‌هاي كوهنوردي، غرنوردي و چشم‌اندازها و مناظر زيبا در دامنه‌ها و ارتفاعات كركس. وجود دره‌هاي سرسبز، پرآب، خوش آب و هوا با سكونتگاههايي با معماري خاص در دل كوههاي كركس. وجود كوير مركزي ايران با ويژگيهاي منحصر به فرد. دارا بودن موقعيت ويژه براي ستاره‌شناسي حرفه‌اي و آماتوري. وجود چشمه‌هاي زيبا و كاريزهاي ايجاد شده در طول زمان توسط ساكنين.


جاذبه‌هاي مذهبي :
وجود امامزاده‌ها و اماكن مذهبي و آرامگاههاي مشاهير به سبب موقعيت ارتباطي ـ تاريخي منطقه از يك سو و غني‌بودن شهر و منطقه از علما و هنرمندان و شاعران و بزرگان ديني.
اجراي ويژه مراسم مذهبي در نقاط مختلف.


جاذبه‌هاي معماري ـ تاريخي:
وجود خانه‌هاي با ارزش، مساجد، آب انبارها، بازار تاريخي، باغ فين، تپه سيلك و حصار تاريخي


جاذبه‌هاي هنري:
وجود آثار هنري متنوع و زياد مانند گچ‌بريها، كنده‌كاريها، نقشه‌كشي قالي، قالي‌بافي، رنگرزي و نقاشي.


جاذبه‌هاي فولكوريك و فرهنگ عامه:
حاكميت فرهنگ غني و ارزشهاي ديني و ملي برگزاري مراسم گوناگون به منظور گراميداشت اعياد و مراسم ملي و مذهبي.


جاذبه‌هاي سكونتگاهي:
از جمله نقاط جمعيتي كه هر يك با ويژگيهاي خود پذيراي اهالي منطقه و گردشگران در ايام مختلف سال هستند. در دل پهنه‌هاي ييلاقي قرار گرفته‌اند، داراي آداب و روسم و آئينهاي ملي و مذهبي خاصي هستند و از تك بناها يا مجموعه‌هاي معماري روستايي بهره‌مندند، مي‌توان به نقاط زير اشاره كرد: نياسر، قمصر، اسحاق آباد، قهرود، جوشقان، بزرك، اردهال، ابيانه، آران و بيدگل، مرق و گلستانه.

معرفی آثار تاریخی شهر کاشان

آثار تاریخی شهر کاشان از بناهای تاریخی مهم کاشان که هنوز استوار مانده‌اند یا آثارشان پابرجاست می‌توان به مناره زین الدین،آرامگاه سلطان عطابخش،مسجد عمادی (مسجد میرعماد)، مسجد جامع، مدرسه سلطانی، مسجد آقابزرگ، قلعه جلالی، حمام سلطان امیراحمد و کاروان سرای امین الدوله اشاره کرد، در همه این بناها ویژگی‌های معماری مشابه دیده می‌شود، جز مناره زین الدین که در این زمینه یکتا است.
۱۳۹۴ پنج شنبه ۱۳ فروردين - تعداد بازدید: 2236 بار
تپه هاي باستاني سيلك
پس از فرونشستن آب درياچه مركزي و خشك شدن تدريجي آن، ساكنان اطراف آن مجبور شدند نواحي حاصلخيزي مانند اطراف فين كه همان منطقه «سيلك» باشد را جهت زندگي كردن و سكونت اختيار كنند، ولي اين قدمت تا پيش از شصت سال پيش همچنان ناشناخته بود تا اينكه بر اساس بررسي هاي علمي پروفسور گريشمن در سال 1311 ش (1933 م) قدمت آثار به جا مانده در اين تپه ها به هزاره پنجم تا اول قبل از ميلاد منسوب گرديد. آثاري از اين تپه ها در موزه هاي لوور فرانسه، ملي ايران و باغ فين موجود مي باشد.
اين تپه در مغرب مسير كاشان- فين و در مجاورت جاده قرار دارد. سيلك در حال حاضر مشتمل بر يك تپه شمالي و يك تپه جنوبي است كه به فاصله 500 متر از يكديگر قرار دارند. و در جلو اين تپه ها گورستانهائي از انسانهاي ماقبل تاريخ وجود دارد.


باغ فين
بناي اوليه باغ فين به قبل از اسلام و با تمدن سيلك پيوند خورده است كه تمدن سيلك نيز پيوندي ناگسستني با چشمه جوشقاني دارد كه در بالاي باغ جاري است، و به چشمه سليمانيه معروف است و از ديرباز همچنان در آبادي منطقه فين موثر بوده است.
از زمانهائي بس دور در پائين اين چشمه باغي وجود داشته است كه كمي پائينتر از باغ فعلي بوده و بر اثر زلزله اي كه در سال 982 ه.ق روي داد باغ به كلي ويران شد كه به دستور شاه عباس صفوي بعد از سال 1000 ه.ق باغي در مكان فعلي كه در حقيقت قسمتي از باغ قديمي بود ساخته شد.از سال 1135 قمري بعد از حمله افاغنه آباداني باغ به ركود گرائيد ولي با دستور كريم خان زند به خصوص با ساختن عمارت كه به نام «خلوت كريم خاني» در ضلع جنوبي باغ واقع است باغ فين روي به آباداني گذاشت ولي با زلزله معروف سال 1192 قمري باغ فين نيز آسيب كلي ديد،كه پس از آن يعني از سال 1200 قمري و با روي كار آمدن سلسله قاجار به خصوص با دستور فتحعلي شاه به مرمت و عمارت، باغ جاني دوباره گرفت كه ساختمان شتر گلوي فتحعلي شاهي در ضلع جنوب غربي باغ و حمام سلطنتي بزرگ كه در مجاورت حمام اوليه ساخته شد از آثار آن مي باشد. ولي با تبعيد صدر اعظم مقتدر ايران يعني اميركبير و سپس شهادت آن رادمرد در اين باغ، اين آباداني روي به ويراني نهاد.
با آغاز مشروطيت به جهت وضع دفاعي بناي باغ، اين مكان پناهگاه اشرار و ياغيان گشت و در مدت 14 سال ياغيان مصالح و اشياء گرانبهاي آن را به يغما برده و به تخريب باغ پرداختند. پس از ختم غائله اشرار، به مرمت باغ پرداخته شد. از وقايع مهم تاريخ در اين باغ مي توان به جشن تاج گذاري رسمي شاه اسماعيل صفوي و نيز قتل ميرزا تقي خان امير كبير در اين باغ اشاره كرد.


سردرب، ديوار و برج ها
مجموعه باغ فين حدود 25000 متر مربع مساحت دارد كه در بدو ورود به اين مجموعه ، با ساختمان رفيع سردرب ورودي باغ برخورد مي كنيم. اين قسمت از باغ در دوره صفويه بنا گذاشته شده است اين بنا داراي دو طبقه كه طبقه تحتاني شامل هشتي و دالان ورودي به باغ با اتاقهاي جانبي و طبقه فوقاني شامل سالن وسيع و زيبائي است كه داراي چشم انداز خوبي بر اطراف و از جمله بر باغ دارد و داراي درهاي مشبك و زيبائي است.
در اطراف باغ از جمله در طرفين سردر، ديواري به ارتفاع پنج و شش متر و هفت برج ديده مي شود.


شترگلوي عباسي
پس از ورود به باغ و گذشتن از خيابان مصفائي كه در وسط آن نهر آب زيبائي كه هميشه آب از فواره هاي فيروزه اي آن در فوران است و درختان سرو بسيار زيبائي در دو طرف آن سر بفلك كشيده است؛ اولين ساختماني كه جلب توجه مي كند شتر گلوي عباسي است كه به دستور شاه عباس بزرگ ساخته شده است. در جلوي اين بنا حوض وسيعي ديده مي شود و در پشت اين بنا نيز حوضچه اي قرار دارد كه از كف آن آب فوران مي كند، اين بنا در دو طبقه و به گونه اي ساخته شده كه از هر طرف باغ مي توان به آن وارد شد، در ميان اين ساختمان نيز حوضچه اي است كه آب چشمه با طرح جالبي (موسوم به شتر گلو) در آن فوران مي كند. بر روي ديوارها و سقف اين بنا آثار نقاشي دوره صفوي با تصاويري از شكارگاه و شاهزادگان مي باشد، اين ساختمان قبلا به صورت سه طبقه و طبقه بالاي آن به صورت كلاه فرنگي بوده است.


شتر گلوي فتحعلي شاهي
اين بنا كه در جنوب باغ واقع است به دستور فتحعلي شاه ساخته شده و شامل شترگلو و صفه مجاور و داراي دو حيات خلوت در قسمت شرق و غرب آن است كه كف صفه كلا از سنگ مرمر مفروش بوده و سقف آن به طرز جالبي نقاشي شده است كه هنوز قسمتهائي از آن ديده مي شود. كتيبه نستعليق زيباي دور تا دور صفه مجاور حوض به خط محمد تقي حسيني كاشاني از خوشنويسان معروف اوايل دوره قاجار است.


اندروني كريم خاني و اتاق شاه نشين
اين بناها مجموعه مسكوني است كه در جنوب باغ و در مغرب شترگلوي فتحعلي شاهي قرار دارد و در سال 1176 قمري به دستور كريم خان زند و به همت آقا سليم آراني حاكم وقت كاشان، ساخته شده و شامل چندين اتاق تو در تو و حياط و باغچه اي كوچك است كه گفته مي شود اميركبير به مدت 40 روز در اين ساختمان زندگي كرده است. در مقابل اتاق شاه نشين حوضچه زيبائي ساخته شده است كه داراي منافذ متعدد و منظمي است كه آب چشمه سليمانيه فين به طرز جالبي در آن فوران مي كند.


اندروني كريم خاني و اتاق شاه نشين
اين بناها مجموعه مسكوني است كه در جنوب باغ و در مغرب شترگلوي فتحعلي شاهي قرار دارد و در سال 1176 قمري به دستور كريم خان زند و به همت آقا سليم آراني حاكم وقت كاشان، ساخته شده و شامل چندين اتاق تو در تو و حياط و باغچه اي كوچك است كه گفته مي شود اميركبير به مدت 40 روز در اين ساختمان زندگي كرده است. در مقابل اتاق شاه نشين حوضچه زيبائي ساخته شده است كه داراي منافذ متعدد و منظمي است كه آب چشمه سليمانيه فين به طرز جالبي در آن فوران مي كند.


حمام ها(حمام كوچك و بزرگ)
در قسمت جنوبي باغ، دو حمام وجود دارد كه به حمام كوچك و بزرگ معروف است، حمام كوچك از آثار دوره صفويه و همراه با بناي اوليه باغ فين بنا گذاشته شده است و حمام بزرگ در دوران قاجاريه به وسيله فتحعلي شاه ساخته شده است. حمام بزرگ مخصوص امرا و حمام كوچك اختصاص به استفاده خدام داشته است.
در هر يك از حمام ها قسمتهائي شامل: ورودي، گرمخانه، آبنما، خزينه، محل نظافت، سربينه (رختكن) به چشم مي خورد. كانالهائي جهت تعويض آب خزينه ها و حوضچه ها دركف حمام ها وجود دارد. ديوار حمامها با عايق رطوبتي مخصوصي- ماسه آهك يا ساروج – پوشانيده شده است. اميركبير در گرمخانه حمام كوچك و دركنار حوض مرمريني كه در ميان گرمخانه وجود دارد به قتل رسيد.


چشمه سليمانيه
اين چشمه كه منسوب به حضرت سليمان پيغمبر (ص) ميباشد، در پشت باغ فين و در قسمت غربي آن واقع است و آباداني باغ فين مديون آب اين چشمه است. نبايد هنر منحصر به فرد جريان سازي آب چشمه را در باغ فين فراموش كنيم، به طوري كه به اين منظور از اختلاف سطح و شيب زمين باغ جهت فوران آب در شتر گلوها و فواره ها با ظرافت خاصي استفاده شده است و همچنين با پله پله كردن، سرعت بخشيدن و پرسروصدا كردن جريان آب هنرنمائي خوبي در اين زمينه صورت گرفته است.
بر روي مظهر چشمه، ساختماني بنا گرديده كه ساختمان قسمت شرقي آن در زمان شاه سليمان صفوي و بخش غربي در سال 1329 شمسي توسط بازرگانان كاشاني با الهام از معماري دوره ساساني ساخته شده است.


مدرسه آقا بزرگ
اين بنا در خيابان فاضل نراقي واقع مي باشد. ساختمان اين مدرسه مربوط است به دوره قاجاريه كه با سرمايه شخصي به نام حاج محمد تقي خانبان طي سالهاي 1250 تا1260 قمري جهت استفاده نمازجماعت ودرس وبحث داماد خود ملا مهدي نراقي دوم ، برادر ملا احمد نراقي ملقب به آقابزرگ بناشده و بدين نام معروف گرديده است . معماراين بنا شخصي به نام استاد حاج شعبان بوده است.
تمامي بنا از جمله گنبد اين مدرسه كه جزو بزرگترين گنبدهاي آجري است باآجر ساخته شده وتزيينات بكار رفته شده در اين بنا عبارت است از: كاشيكاري ،آجركاري، كتيبه هاي نفيس گچي و كاشي ، مقرنس كاري، خطاطي ثلث و نستعليق ونقاشي، كه نقاشي اين مدرسه توسط استاد محمد باقر قمصري صورت گرفته است. كتيبه هاي خطوط مسجد توسط اساتيد برجسته خوشنويس كاشان من جمله:محمد ابراهيم ( جد خاندان معارفي كاشان) توسط محمد حسين( جد خاندان اديب ) وبسمله هاي طغري توسط سيد صادق كاشاني نوشته شده است.
در بدو ورود به مدرسه مقرنس هاي گچي ونقاشي سردر و كاشي هاي الوان به كار رفته است درطرفين درگاه وديوارهاي جلو خان و كتيبه هاي بالاي سردر، تختگاه وظرافتي كه در ساخت درب ورودي بكار رفته جلب توجه مي نمايد. سپس هشتي بسيار زيبا وسقف آن كه با آجر و كاشي مقرنس تزيين گرديده مورد توجه قرار مي گيرد، پس ازهشتي باعبوراز دو دالان مسقف عريض ، به صحن مدرسه دست مي يابيم كه درميان اين دوراهرو ، دوشبستان زمستاني و تابستاني در دو طبقه قرار دارد. درقسمت سردرب، چهاربالا خانه ساخته شده است كه درطرفين سردرب دوبادگير ديده ميشود كه اين بادگيرها باهدايت هواي مطبوع به شبستان تحتاني ( تابستاني ) وبه زيرزميني كه زيرشبستانها قرار دارد ، تابستان گرم كوير را براي ساكنان اين بنا قابل تحمل ودلپذير مي سازد. پس از ورود به محوطه مدرسه درصحن فوقاني وتحتاني وحجره هاي محل سكونت طلاب وگنبد آجري باشكوه وگلدسته هاي دوطرف آن خودنمايي مي كند.علاوه براين، دوحياط خلوت، آب انبار بزرگ، شبستان ديگري در پشت گنبد ، ساختمان مسجدي كه در جنب گنبد واقع است و محراب كاشيكاري واقع درشبستان جنب گنبد كه درحقيقت مجموعه اي است ازهنرهاي معماري: كاشيكاري، گچ بري، كتيبه نويسي، مقرنس كاري ونقاشي، ازجمله متعلقات اين بناي عظيم است . درقسمت شمالي اين بنا، بقعه اي معروف به خواجه تاج الدين قرار دارد. اصل اين بنامربوط به قرن ششم مي باشد.


مجموعه تاريخي بازار
يكي از اهم آثار تاريخي و ديدني كاشان، مجموعه تاريخي بازار است كه از تقاطع خيابان باباافضل و ميدان كمال الملك تا حدود دروازه دولت ادامه دارد.
قدمت بازار را مربوط به دوران سلجوقي ميدانند، لكن دوران اوج رواج بازار مربوط به زمان صفويه وبه خصوص دوران شاه عباس اول است. غالب سياحان و جهانگرداني كه در عصر صفويه و همچنين قاجاريه به ايران آمده و از كاشان هم ديدار كرده اند عظمت و شكوه و روايي بازار كاشان را ستايش كرده اند.
در مجموعه تاريخي بازار علاوه بر راسته بازارهاي اصلي نظير: مسگرها، زرگرها، كفاش ها، بزازها و بازارچه هاي ميانچال، ملك، ضرابخانه و رنگرزها، مساجد، بقاع، كاروانسراها، تيمچه ها، حمام ها و آب انبارهاي متعدد و مختلفي وجود دارد كه هر يك از آنها در دوره خاص ساخته شده است.
چنانچه از طرف ميدان تاريخي فيض و از جلوخان مسجد زيبا و تاريخي ميرعماد وارد بازار شويم در سمت شرقي، بازار مسگرها مشتمل بر كاروانسراي ذغالي ها (888 ه.ق) و كاروانسراي ميرپنج و سراي غفارپور و مسجد و حسينيه رباط قرار گرفته است. تا چندين سال قبل با ورود به بازار مسگرها، صداي آهنگين پتكهاي مسگران گوشها را نوازش مي كرد ولي با جايگزين شدن فلزات سبك در ساخت ظروف خانگي و بي رونق شدن صنعت مسگري سنتي، اين بازار چهره اي متفاوت يافته است.
از سمت غرب كه به بازار وارد شويم از ابتداي بازار تا انتهاي آن كه بازارچه پانخل ناميده مي شود بناهاي زيبا و تاريخي زير را در مجموعه بازار ديدن خواهيم نمود:
كاروانسراي گمرك، كاروانسراي نو، سراي نراقي ها، حمام خان، سراي زركشها، سراي قمي ها، قيصريه، سراي آب انبار، سراي چهارگوش، تيمچه حاج محمد صادق، تيمچه معروف زيبا و ديدني امين الدوله، مدرسه و مسجد ميانچال ( آيت الله العظمي مدني –ره-)، مسجد تبريزي ها، سراي ملك، تيمچه سيد آقا(برقي)، مسجد كفش دوزها، زيارت درب زنجير، آب انبار درب زنجير، مدرسه و مسجد امام خميني –ره-(سلطاني سابق)، زيارت شاه سليمان، آب انبار گذر نو، مسجد گذر نو، حمام گذر نو، حسينيه پانخل و بقعه امام زاده قاسم. ضمنا مراكز مختلف فرش فروشي و صنايع دستي و سوغات كاشان نيز در بازار وجود دارد.


مدرسه امام خميني (ره)
اين مدرسه به دستور فتحعلي شاه قاجار در سالهاي 1221 تا 1229 قمري و توسط معماري به نام محمد شفيع ساخته شده است. اين مدرسه به سبك مدارس چهارباغ و صدر اصفهان ساخته شده و در جنب مجموعه بازار كاشان بنا گرديده است. در بدو ورود به بنا سردر كه با اسلوب جالبي كاشي كاري گرديده است مشاهده مي گردد و سپس وارد هشتي ورودي مدرسه مي شويم كه به وسيله دو راهرو مي توان به صحن وارد شد، از اين هشتي كه در مشرق بنا واقع است مي توان بناي عظيم گنبد آجري دو پوششه كه در غرب مدرسه است را مشاهده كرد. در بالاي هشتي سردر بناي جالب و ديدني ماذنه مشاهده مي شود. فضاي صحن مدرسه را درختان كاج پوشانده است و در ميان صحن آبنماي بزرگ مدرسه به خوبي جلوه نمائي مي كند، در اطراف صحن غالب بر پنجاه حجره جهت سكونت طلاب ساخته شده است.
تزئينات اين مدرسه شامل كتيبه هاي گچي و و كاشي كاري هفت رنگ به خصوص در محرابي كه زير گنبد واقع است و مقرنس هاي زيباي گچي در جبهه سردر و گنبد، مي باشد.


تيمچه امين الدوله
اين بنا كه در يكي از نقاط مركزي بازار (ميانچال) قرار دارد متعلق به دوره قاجاريه است كه به دستور يكي از رجال نامدار عصر قاجار به نام فرخ خان غفاري ملقب به امين الدوله و با معماري استاد علي مريم، در اواخر قرن سيزدهم قمري (1285) ساخته شده است. اين بناي باشكوه در سه طبقه و با طول و عرض زياد بنا گرديده و ارتفاع گنبد آن نيز مورد توجه مي باشد. همه ساله در ايام سوگواري حضرت اباعبدالله الحسين (ع) اين تيمچه ميعادگاه گروه ها و هيات مذهبي عزادار كاشان مي باشد.


مسجد و ميدان ميرعماد (سنگ)
بناي اوليه مسجد ميرعماد مربوط است به قرون ششم و هفتم قمري، و مويد اين مطلب محراب گرانبهائي است كه جهت اين مسجد در سال 623 هجري توسط يكي از هنرمندان كاشاني از خاندان معروف ابوطاهر و با هنرمندي حسن بن عربشاه ساخته شده و هم اكنون در موزه برلن نگهداري مي شود.
در دوران مغول و در نيمه دوم قرن نهم قمري (868) شخصي به نام خواجه عمادالدين شبلي شرواني در ابتداي بازار قديم، ميدان وسيعي را احداث نمود و در اطراف آن ابنيه وعمارتهاي عالي از جمله مسجد و كاروانسرا و دارالشفاء و خانقاه بنا نمود كه از آن مجموعه عظيم فقط از ميدان و مسجد آن اثري باقي است. در شمال ميدان در ابتداي خيابان جديدالاحداث آرامگاه خواجه عمادالدين وجود داشته كه فعلا از آن بنا فقط سنگ تاريخ قبر خواجه عماد باقي مانده است.
اين مسجد داراي سردري زيبا و منحصر به فرد مي باشد كه تزئينات معماري آن در نوع خود بي نظير است و در آن مقرنس هاي گچي با حالتي زيبا همراه با نقاشيهائي با آب رنگ تزئين شده است كه در كتيبه سردر، باني و سال احداث بنا مشخص گرديده است.
قسمتهاي مهم اين بنا شامل: جلو خان مسجد- كه راسته اصلي بازار بزرگ كاشان از جلو خان مسجد ميدان آغاز مي گردد-، سردر با كتيبه تاريخي، هشتي ورودي، سنگاب، چند شبستان، گنبد آجري، آب انبار، منبر كاشي معرق، كتبيه ها (سنگ نوشته ها) ي تاريخي؛ شامل يازده حكم يا فرمان تاريخي مي باشد، توجه به احكام تاريخي اين سنگ نوشته ها اهميت تاريخي اين مكان را در اوضاع اجتماعي كاشان جلوه گر مي سازد. بر روي اين سنگ نوشته ها فراميني از شاهان صفوي مبني بر رعايت عدالت در كسب، رعايت حقوق كشاورزان، رعايت حقوق شهروندان، معافيت از پرداخت ماليات در ماه مبارك رمضان، ممنوع كردن قماربازي و فروش مواد مخدر و ... ديده مي شود.


مسجد جامع
اين بنا واقع در خيابان باباافضل ومربوط به قرنهاي اوليه اسلامي است كه از ديگر بناهاي تاريخي كاشان داراي قدمت بيشتري است.
اين بنا داراي مناره آجري زيبائي است كه داراي كتيبه آجري و به خط كوفي و داراي تاريخ 466 ه.ق است كه نشان دهنده اهميت و اعتبار مسجد در دوره سلجوقيان مي باشد.
در لايه برداري هاي اخير از گچ بريهاي محراب عصر سلجوقي، آثار و تزئيناتي متعلق به دوره آل بويه كشف و شناسائي شده است.در شبستان تابستاني اين بناكه در زير شبستان زمستاني قرار دارد طرحهاي بسيار زيباي كاشيكاري ديده مي شود و در كف اين شبستان آثاري از كوره هاي پخت ظروف چيني به وسيله كارشناسان سازمان ميراث فرهنگي كشف گرديده است. اين بنا داراي گنبدي آجري است كه احتمالا پس از زلزله معروف سال 1192 ه.ق كه مسجد آسيب فراوان ديد به وسيله عبدالرزاق خان كاشي به صورت اساسي تعمير گرديده است و اين موضوع در كتيبه خط ثلث در زير گنبد مسجد به سال 1207 ه.ق مشخص گرديده است.


خانه تاريخي طباطبائي
اين خانه در نزديكي خانه تاريخي بروجردي و در جوار بقعه مباركه امامزاده سلطان امير احمد(ع)- كه اين بقعه نيز از آثار هنري قرن نهم و دهم مي باشد- خانه باشكوهي وجود دارد و به خاطر اينكه سنگ بناي اين خانه را شخصي به نام حاج سيد جعفر طباطبائي نطنزي بنا نهاده است به خانه طباطبائي موسوم و مشهور گرديده است.اين خانه در زميني به مساحت 4730 متر مربع و در حدود سال 1250 قمري با مهارت و هنرمندي معمار معروف كاشاني استاد علي مريم احداث گرديده است.
اين خانه مشتمل بر چهار صحن و حياط مي باشد كه حياط مركزي متعلق به قسمت بيروني و دو حياط متعلق به اندروني و يك حياط متعلق به خدمه بوده است.
قسمت اندروني خانه شامل اتاق پنج دري ساده در مركز و دو حياط در دو طرف آن و داراي سرداب هائي كه بادگيرها هوا را در آن جريان مي دهند كه اين قسمت محل سكونت خانواده مرحوم طباطبائي بوده است. حياط ضلع شمال غربي بزرگتر و تعداد اتاق هاي آن بيشتر مي باشد و داراي سرسراي پذيرائي مجزائي است. در زيرقسمت اندروني مخصوصا اتاق مركزي، سرداب بزرگي قرار دارد كه داراي مشخصات منحصر به فرد خود است و به علل مختلف از جمله: وجود بادگير، سقف ضربي، نوع مصالح به كار رفته در بدنه، دو جداره بودن بدنه، وجود حوضي كه قبلا در مركز سرداب بوده، اختلاف ارتفاع با سطح كوچه حدود 8 تا 10 متر، نسيم خنكي كه از سطح حوض حياط مركزي وارد زيرزمين مي شود؛ همه اين عوامل باعث شده تا به خصوص در فصل تابستان 15 تا 20 درجه اختلاف درمابين زيرزمين و بيرون آن مشاهده شود.
قسمت بيروني شامل تالار بزرگ ( اتاق شاه نشين) در مركز با نورگيرها و پنجره هاي مشبك رنگي و پنجره هاي كناري دو جداره كه عمودي باز و بسته مي شود. اين اتاق داراي تزئينات نقاشي و آئينه كاري و گچ بري هاي جالب از جمله پنجره هاي مشبك گچي است كه همچون پارچه توري ظريفي به نظر مي رسد. در دو طرف اتاق شاه نشين اتاق هاي گوشواره بنا شده است در جلوي اتاق شاه نشين، ايواني با آئينه كاري و گچ بري هاي جالب ديده مي شود.
در طرفين تالار بزرگ دو حياط خلوت و نورگير به صورت قرينه يكديگر احداث شده است كه داراي تابلوهاي بديع نقاشي مي باشند و از نفايس آثار هنري اين ديار به شمار مي آيند. اسناد و قرائن نشان مي دهد كه هنرمند بزرگ و نقاشباشي دربار ناصر الدين شاه قاجار يعني ميرزا ابوالحسن غفاري كاشاني ملقب به صنيع الملك با مالك خانه دوستي نزديك و مراوده خانوادگي داشته است لذا به احترام دوستي كه با مرحوم طباطبائي داشته در اجراي گچ بري ها و ترسيم نقاشي هاي اين خانه نظارت داشته است. و اين مطلب ارزش و اعتبار تزئينات خانه طباطبائي را بسيار افزايش مي دهد.
حياط خدمه شامل اتاقهاي خدمه، زيرزمين خدمه، آشپزخانه و اصطبل زمستاني و تابستاني مي باشد كه تعدادي از اتاق هاي خدمه از بين رفته است.
آب خانه از دو رشته قنات دولت آباد و نصر آباد تامين مي گرديده است. خانه طباطبائي داراي 5 درب ورودي مي باشد كه ورودي اصلي به دو ورودي اندروني و بيروني در قسمت هشتي تقسيم مي گردد. علت پيچ و خم هاي راهروهاي ورودي جهت شكستن اختلاف ارتفاع و نداشتن ديد مستقيم است.
لازم به توضيح است كه خانه مسكوني و زادگاه شادروان «سپيده كاشاني» - شاعر بزرگ معاصر- نيز در مجاورت خانه تاريخي طباطبائي و در جنوب آن قرار دارد.


خانه تاريخي بروجردي
اين خانه در محل سلطان امير احمد كاشان در خيابان علوي واقع است. اين خانه توسط بازرگاني به نام حاج سيد حسن نطنزي در حوالي سال 1275 قمري در دوره قاجاريه ساخته شده است. چون صاحب خانه مال التجاره از بروجرد وارد مي كرده، لذا به حاج آقا حسن بروجردي مشهور شده و خانه اي هم كه متعلق به وي بوده است به خانه بروجردي موسوم گرديده است.
معمار اين خانه يكي از نوابغ معماري كاشان و از طراحان معروف ساختمان به نام استاد علي مريم بوده است كه در ايجاد دو بناي تاريخي ديگر كاشان، يكي خانه تاريخي طباطبائي (در نزديكي خانه بروجردي) و ديگري تيمچه امين الدوله (واقع در بازار) نقش داشته است.
اين خانه شامل دو قسمت بيروني و اندروني است و محلي كه فعلا در معرض ديد عموم است قسمت بيروني اين خانه است.
در بدو ورود به خانه وارد هشتي ورودي خانه مي شويم كه درب ورود به قسمت اندروني خانه هم در اين هشتي قرار گرفته است، پس از آن از راهروي نسبتا طولاني و شيبدار گذشته و وارد حياط مي شويم، در كنار اين راهرو ايوان شمالي خانه قرار دارد، در قسمت شمالي ايوان يكي پنج دري واقع است كه محل پذيرائي مهمانان بوده و دو طرف آن دو اطاق بهار خواب قرار دارد كه به علت نور مناسب و گرماي زياد، بيشتر در زمستان مورد استفاده قرار مي گرفته، ديوار بيروني اطاقهاي اين ايوان و نيز داخل اطاق پنج دري با گچ بري هاي بسيار ظريف با طرح گل و مرغ زينت يافته است. در داخل حياط يك حوض بزرگ و باغچه هاي وسيع دراطراف آن قراردارد. در قسمت شمال شرقي، مطبخ (آشپزخانه) قرار گرفته، در قسمت شرقي بنا اتاقها و ايوانهاي سرپوشيده اي به چشم مي خورد كه درجلو ايوانها پله هائي جهت رفتن به سرداب ها (زيرزمينها) ساخته شده است، اين سردابها در جبهه هاي مختلف بنا واقع است كه به وسيله بادگيرهائي بلند هواي آنها تهويه وخنك شده و قابل استفاده در هواي گرم تابستان بوده است. در روبرو يعني در قسمت جنوبي بنا، تالار سرپوشيده اي به چشم ميخورد كه بر پيشاني آن مي توان هنرنمائي استادكارايراني را نظاره گر بود، به طوري كه منافذ مشبكي كه جهت تهويه هواي تالار در اين قسمت تعبيه گرديده با گچ بري جالب و ديدني درآميخته و دلربائي مي كند.
در بام تالار نيز نورگيرها و بادگيرهاي فوق العاده جالب و منحصر به فرد خود نمائي مي نمايد كه از نظر طرح و اجرا در زمره آثار بديع معماري سنتي است.
تالار بزرگ سر پوشيده كه محل برگزاري اعياد و مراسم سوگواري بوده است شامل يك ايوان كه داراي سقف بلندي است در جلو و يك قسمت شاه نشين در انتهاي تالار كه از قسمتهاي ديگر مرتفع تر بوده و داراي تزئينات خاصي است و نيز تالارهائي در دو طبقه در جنبين آن ديده مي شود. سقف تالار با طرح بسيار زيبائي گچ بري و مقرنس كاري و رنگ آميزي گرديده است. سقف ها و بدنه داخلي سرپوشيده و تالارهاي جنبي آن با نقوش گل و مرغ و شكارگاه و حيوانات گچ بري و يا نقاشي و يا با خط خوش تابلوهايئ زيبا آفرينش شده است، به خصوص روي ديوارهاي شاه نشين تصاويري از پادشاهان قاجار در تابلوهايي ديواري خودنمائي مي كند. نقاشي هاي اين بنا در شيوه هاي متنوع و با رنگ و روغن و آبرنگ و زير نظر هنرمند نامدار نقاشي ايران در دوره قاجاريه مرحوم ميرزا محمد خان غفاري كاشاني ملقب به «كمال الملك» ترسيم گرديده است و طرح هاي گچ بري اين خانه نيز با نظارت اين استاد بزرگ تهيه و به انجام رسيده است. با توجه به گچ بري هاي قسمتهاي مختلف اين خانه، به خصوص پنجره هاي مشبك گچي داخل اطاق بزرگ كه ازكمال ظرافت به پارچه توري شباهت دارد به مرتبه ذوق و هنر اين هنرمند ايراني و ديگر استادكاران و معمار اين خانه واقف مي گرديم.
جالب است بدانيم كه مرحوم حاج آقا حسن بروجردي براي فرزندش سيد مهدي از دختر مرحوم حاج سيد جعفر طباطبائي خواستگاري مي نمايد و خانواده طباطبائي شرط موافقت با ازدواج را ساخت خانه اي آبرومند و درخور شان عروس خانم قرار مي دهند و به همين خاطر حاج آقا حسن از همان معماري كه خانه طباطبائي را ساخته دعوت مي كند كه اين خانه را بسازد.


مجموعه خانه هاي تاريخي عباسيان
اين مجموعه در كوي سلطان امير احمد قرار دارد و در سال 1252 هجري قمري به وسيله مرحوم حاج محمد ابراهيم، يكي از تجار خوشنام كاشان ساخته شده است كه از لحاظ طرح معماري و تزئينات و استفاده از فضاها وحجم هاي موجود در آن بسيار غني و از نظر معماري سنتي در نوع خود منحصر به فرد است.
مجموعه خانه هاي تاريخي عباسيان به تحقيق و طبق نظر نخبه ترين كارشناسان معماري، جزو برجسته ترين آثار معماري اسلامي و يكي از نامزدهاي دريافت جايزه بهترين بناهاي مسكوني ايران اسلامي است.
اين مجموعه مشتمل بر پنج حياط و گودال باغچه بوده است كه پس از فوت مالك اوليه به مرور از هم تفكيك و به صورت پنج باب خانه مستقل از هم درآمد، بدون اين كه صاحبان و سكنه بعدي هر كدام از اين پنج باب خانه آگاهي داشته باشند كه اين خانه ها در بدو ساخت جزو يكي مجموعه و باهم در ارتباط بوده اند. در سالهاي اخير با همت و تلاش مسوولان ذي ربط چهار واحد از پنج باب خانه خريداري و كار بازسازي آنها انجام شده است.
از چهار باب خانه خريداري شده، دو واحد آنها به صورت طرح معمول معماري بافت قديم كاشان يعني گودال باغچه و يكي از آنها به صورت دو طبقه با حياط مسقف و چهارمي كه در اصل باغچه بوده است به صورت حياط سنتي است.خانه هاي عباسيان به لحاظ معماري، داراي طرحي بسيار قوي و غني و از نظر تزئينات گچ بري و نقاشي و كاربري تزئينات معماري اسلامي نظير: رسمي بندي، يزدي بندي، كاربندي، قطاربندي، مقرنس و مشبك در اوج زيبائي و ظرافت است.
در خانه عباسيان يكي ازمراجع بزرگ و برجسته معاصر كاشان به نام مرحوم آيت الله سيد محمد علوي بروجردي متولد و تربيت يافته است و حتي يكي از خانه ها را كه ارث به وي رسيده بود به محل حوزه درس تبديل كرده بود.


قلعه جلالي و حصار سلجوقي
در انتهاي خيابان علوي و در نزديكي هاي آثار ديگري همچون خانه هاي بروجردي و طباطبائي و بقعه سلطان امير احمد (ع)، در طرفين خيابان، دو ديوار بلند كاهگلي به چشم مي خورد كه از بقاياي حصار معروف عهد سلجوقي است. اين دژ تسخير ناپذير آن دوران در اواسط قرن پنجم هجري به همت يكي ازرجال نامدار و سخاوتمند در دولت سلجوقيان به نام خواجه مجدالدين ابوالقاسم كاشاني ساخته شده است و اسناد معتبر تاريخي نشان مي دهد كه اين دژ بلند، مستحكم و حصين چند بار اهالي كاشان را از دست حملات سخت لشگريان مهاجم و از قتل عام هاي وحشيانه و غارت عمومي نجات داده است.
در كنار اين دژ، قلعه اي عظيم خود نمائي مي كند كه به دستور سلطان جلال الدين ملك شاه سلجوقي (جلوس 465 ق) ساخته شده است. اين بناي عظيم خشت و گلي مدتها از اهالي كاشان حراست مي نموده است و مدتي هم ارگ و مركز حكومتي كاشان بوده است.
در داخل و خارج قلعه دو بناي گنبدي شكل وجود دارد كه موسوم است به «يخچال»، بدين صورت كه با نگهداري يخهاي زمستاني در اين يخچالها، جوابگوي نياز اهالي در تابستان گرم كوير بوده است.


بقعه امامزاده هارون بن موسي (ع)
اين بقعه در خيابان باباافضل واقع و مربوط به دوران صفوي مي باشد. در اين بقعه امامزاده هارون بن موسي بن جعفر (ع) مدفون مي باشد. نقل شده هنگامي كه حضرت ابوالفضل (ع)(در كربلا شهيد گرديد يكي از دستان حضرت را در اين محل دفن كرده اند و اين محل مشهور شده به «پنجه شاه»، و پس از شهادت حضرت هارون بن موسي (ع)، آن حضرت را در اين محل دفن كرده اند.اين مجموعه نيز داراي بارگاه و رواق كاشي كاري و سقفهاي آينه كاري شده و گنبد مخروطي شكل و مناره آجري كه در كنار سردر صحن زيارتگاه قرار دارد و نيز صحن و غرفه هاي اطراف آن و نيز ضريح چوبي مي باشد.
در كنار رواق اصلي محلي است كه مجسمه يكدست كه توسط ميرزا ابوالحسن غفاري كاشاني ملقب به صنيع الملك ساخته شده است در آن نگهداري مي شود.
در كنار اين بقعه مقبره اي است كه آرامگاه چند تن از عالمان و دانشمندان معاصر كاشان از جمله آيت الله ملا عبدالرسول مدني و فرزند ايشان مرجع و فقيه عالي مقام آيت الله العظمي آقا رضا مدني كاشاني مي باشد.


بقعه حبيب بن موسي (ع)
اين بقعه درخيابان امام خميني واقع و متعلق است به صحن و گنبد كاشي كاري و از زيارتگاه هاي معتبر به شمار مي رود.
قدمت اين بقعه مربوط به دوران سلجوقي است. محراب كاشي نفيسي كه اواسط قرن هفتم توسط هنرمندان خاندان ابوطاهر كاشاني براي اين بقعه ساخته شده است در موزه دوران اسلامي تهران نگهداري مي شود. در زمان صفويه به خصوص شاه عباس اول به علت اين كه دودمان صفويه به خصوص شاه عباس اول به علت اين كه دودمان صفويه را از اولاد اين امامزاده مي دانستند به اين بقعه توجه خاصي مي شد. و بر حسب وصيت شاه عباس اول او را در اين بارگاه دفن كردند كه مدفن او در كنار رواق، به وسيله سنگ بزرگ و خوش نقش زيبائي مشخص مي باشد. اين بقعه داراي صحن زيبائي است كه مدفن يكي از علماء معمار كاشان يعني مرحوم آيت الله مير سيد علي يثربي نيز در اين صحن مي باشد.


خانه تاريخي آل ياسين
اين خانه در خيابان امام خميني كاشان واقع و متعلق به مرحوم حاج سيد محمد تقي پشت مشهدي است كه در زمان محمد شاه قاجاري ساخته شده است و نهايتا به صورت موروثي در اختيار آقا نظام الدين مجتهد كاشاني (آل ياسين)- اولين نماينده مردم كاشان در مجلس شوراي ملي بعد از نهضت مشروطه- قرار مي گيرد.
اين خانه در سنوات اخير توسط شهرداري كاشان مرمت و مورد بازديد علاقمندان است.


بقعه امزاده ( شاهزاده ) ابراهيم (ع)
اين بنا در نزديكي فين و در غرب جاده كاشان – فين و با فاصله چند صد متري آن واقع است. اين بنا منسوب به دوران قاجار و مدفن يكي از فرزندان امام موسي بن جعفر (ع) است. بناي اوليه به وسيله يكي از زنان اهل فين به نام خاله بيگم برپا گشته و ديگران در مرمت آن كوشيده اند، اين بنا داراي گنبد كاشي فيروزه اي با گلدسته مرتفع كاشي كاري و صحني وسيع با درختان سرو كهنسال، ايوان و رواقهاي ديدني با گچ بري و آيينه كاري و نيز نقاشي مذهبي است كه بر سقف اصلي حرم (بالاي ضريح) در قالب قابهاي تزييني ديده مي شود. ايوان آيينه كاري، آبنماي مستطيل شكل 30 در 5 متر، وبه كارگيري هنر قرينه سازي در اكثر آثار اين بنا، استفاده از تزئينات آيينه كاري و نقاشي بر سقف مسطح ايوان صحن شمالي (شامل 45 قاب بيضي شكل گچي كه وسط آن آينه كاري و اطراف آن نقاشي شده) و نيز ديواره ايوان، گنبد مخروطي دو پوششه با كاشي كاري زيبا و با اسماء متبركه «الله» و «علي» از مشخصات بي نظير اين مجموعه است.


بقعه ملا محسن فيض
در ناحيه جنوب غربي كاشان و در كنار گورستان قديمي فيض، بقعه علامه محدث ملا محسن فيض كاشاني (از بزرگترين علماي اسلامي قرن 11 ه.ق) قرار دارد كه در قرن 13 قمري به تقاضاي ابونصر فتح الله خان شيباني شاعر بزرگ عصر قاجار توسط فرهاد ميرزاي قاجار احداث شده است.


مقبره محتشم كاشاني
مقبره اين شاعر بزرگ مرثيه سراي ايران كه در سال 996 قمري وفات يافت و در كنار خانه مسكوني خود به خاك سپرده شد؛ در خيابان محتشم كاشان واقع است.

تاریخچه شهرستان کاشان

در دوران باراني بين آخرين دوره هاي يخچالي (زمين شناسي) به نظر مي رسد در مرکز ايران درياي پهناوري گسترده بود. اين دريا با شروع عهد خشکي به تدريج کوچک و خشک شد که اکنون در محل آن کوير بزرگ مرکزي برجاست و بشر در دوره استقرار در روستاها در اطراف اين محل اسکان يافته است چنان که قديمي ترين تمدنها را مي توان در حاشيه هلالي شکل کوير يافت. يکي از قديمي ترين تمدنهاي اين حاشيه تمدن سيلک است. تپه هاي موسوم به سيلک واقع در 2 کيلومتري جنوب غربي کاشان يکي از کهن ترين مراکز استقرار بشر در فلات مرکزي ايران به شمار مي آيد. حدود هفت هزار سال پيش مردم سيلک پايه و اساس تمدني را بنيان نهادند که در دوره هاي مختلف پيشرفت شاياني را بدست آورد. نشانه هايي از اين پيشرفت و ترقي را مي توان در آثار سفالين و اشياء مسي و مفرغي بدست آمده از اين تپه ها (تپه هاي شمالي و جنوبي سيلک) که امروزه زينت بخش اکثر موزه هاي معتبر ايران و جهان است، مشاهده کرد. اقوام سيلک كه داراي ابداعات و نوآوريهاي فراواني در صنايع آن دوران بوده اند، با تمدن بين النهرين و مناطق ديگر ايران ارتباطات فرهنگي و اقتصادي داشته اند. تمدن سيلك به عنوان يكي از نخستين تمدن هاي دشت نشين براي باستان شناسان از اهميت قابل توجهي برخوردار مي باشد. خاصه آنكه در كوزه گري و نگارگري و استفاده از آجر پخته در بناي ساختمانها و موارد متعدد ديگر به پيشرفتهاي قابل ملاحظه اي رسيده بودند. گرچه ردپاي اين تمدن ناگهان در تاريخ گم مي شود و مردم سيلك بر اثر هجوم اقوام تار و مار و گريزان مي شوند، اما برخي بر اين عقيده اند كه ساكنان سيلك پس از ويراني شهر و ديارشان به چشمه ساران به ويژه نياسر و نوش آباد پناه برده و آباديهايي را بوجود آورده اند. با توجه به اينكه در منطقه كاشان آثاري از دوره هخامنشي و اشكاني وجود ندارد و پژوهشهاي باستان شناسي نيز در اين منطقه بسيار محدود بوده است از تمدن اين دوره در كاشان اطلاعات زيادي در دست نيست ليكن كشف سكه هاي نقره متعلق به دوران هخامنشي و اشكاني در اين منطقه نشان از ردپاي تاريخ دوره هخامنشي و سلوكي دارد. كشف گنجينه اي متعلق به اواخر هزاره اول قبل از ميلاد در روستاي مرق گواهي بر امتداد مدنيت در منطقه كاشان تا اواخر دوره هخامنشي است. گرچه اخبار و مداركي از دوره اشكانيان در اين منطقه بدست نيامده است اما قراين متعدد تاريخي خبر از آباداني و رونق كاشان در دوره ساسانيان مي دهد. وجود آتشكده هاي نياسر ، خرمدشت و نطنز، اشارات مولف تاريخ قم به مناطق باستاني چون نياسر و نوش آباد ، اخباري مربوط به يك شهرك دوره ساساني به نام سارويه درمنطقه كاشان كه به گزارش تاريخ نويسان تا دوره اوليه اسلامي نيز آثاري از آن برجاي بوده است همگي گواهي بر اين مدعاست.
كاشان در دوران اسلامي همراه با قم، اصفهان، همدان و ... از جمله شهرهاي بلاد جبال يا عراق عجم محسوب مي شود. تاريخ نويسان فراواني از مردان نام آور و جنگجوي كاشان در اين عصر (دوران ساساني) سخن به ميان آورده اند كه در جنگهاي بسيار شركت كرده اند » اعثم« كوفي تاريخ نويس بزرگ عرب از حضور 20 هزار سوار جنگجوي قم و كاشان ياد كرده است كه در جنگ »نهاوند« حضور داشتند.
مورخان و سفرنامه نويسان اوايل دوران اسلامي از عقربهاي فراوان در كاشان و شيعه بودن مردمانشان به عنوان اصلي ترين ويژگي آن ياد كرده اند و كاشان را به عنوان شهر كوچكي معرفي نموده اند.
كاشان در نخستين دهه هاي قرن اول هجري با هجوم عربها روبرو شد و پس از مقاومتهاي بسيار با از دست دادن استحكامات خود، تسليم شده به تاراج رفت، حمداب مستوفي در »نزهه القلوب« بناي شهر كاشان را در دوران اسلامي به »زبيده خاتون« همسر هارون الرشيد نسبت داده و در اين مورد مي نويسد:
در قرن دوم هجري مسلمانان در جايي به نام چهل حصاران زندگي مي كردند.
كاشان در دوران آل بويه از رونق و آبادي خاصي برخوردار بود و صنعت سفالگري و فلزكاري آن شهرت فراوان داشت چنان كه مقدسي در اين زمان از كاشان چنين ياد مي كند: «كاشان شهري آباد و روستاهاي نيكو دارد، كشتزارهاي بسيار ، گرمابه نيكو و نعمت فراوان و داراي دژ و خندقي است.»
كاشان در دوران آل بويه بواسطه ظهور سلاطين شيعي و نفوذ آنان بر خليفه بغداد مورد توجه بيشتري قرار گرفت و به همراه قم از عنايت آل بويه و وزير دانشمند آنان صاحب بن عباد بي نصيب نماند.
با آغاز قرن پنجم و روي كار آمدن حكومت سلجوقيان ، كاشان اهميت و اعتبار روز افزوني يافت و در اين زمان مردان بزرگ و نام آوري از اين شهر به خدمت حكومت درآمده و به مدارج عالي رسيدند. چنان كه راوندي مي نويسد: «اغلب وزارء و مستوفيان و دبيران دربار، كاشاني بودند، هنر و علم در اين زمان كمال يافت و كاشان محل و منشاء فضل و ادب شد. در اين دوره ، شهر توسعه يافت و بناهاي عمومي فراوان و گوناگوني مانند مسجد، مدرسه، خانقاه، دارالشفاء و كتابخانه ساخته شد.»
بيشتر بناهايي كه در دوره سلجوقيان بنا شده است به دليل زلزله هاي پي در پي ويران شده و از ميان رفته اند‏، ليكن آنچه باقي مانده، نشاني از توسعه و آبادي كاشان در اين عصر مي باشد. مهمترين آثار بجاي مانده از اين بناها مسجد جامع است كه در اين دوران (سلجوقيان) بازسازي شده و داراي گنبدي آجري و مناره اي مزين به خط كوفي با تاريخ 466 هـ . ق است. علاوه بر آن مناره »پنجه شاه « »برج و باروي شهر« » بند قمصر« و »قلعه جلالي« از ديگر بناهاي معروف اين عصر به شمار مي روند.
در دوران سلجوقيان‏ كاشان به ترقي و آباداني قابل ملاحظه اي رسيد. كثرت آثار تاريخي در اين دوره و وجود مدارس متعددي كه در اين دوره در كاشان تاسيس شد و نيز ظهور دهها دانشمند كاشاني در اين مقطع گواهي بر مدنيت و پيشرفت اين شهر بوده است. كاشان دراين دوره آنچنان كه در كتاب راحه الصدور و ديوان ابوالرضا راوندي آمده است دوبار توسط مياجيق يكي از سرداران خوارزمشاهي و ملك سلجوق بن محمد بن ملكشاه سلجوقي مورد هجوم قرار گرفته است.
در هر دو هجوم شهر كاشان به واسطه برج و بارو و پايمردي و جوانمردي اهالي در امان مانده است. اما روستاهاي بي دفاع مورد قتل و غارت واقع شده اند.
كاشان در قرن هفتم با حملات وحشيانه مغولان صدمات فراواني ديد و بخشي از شهر ويران شده و به غارت رفت ولي ديري نپائيد، که به دليل رونق كارگاهها و بافت انواع قالي، پارچه، ساخت كاشي و سفال دوباره حيات خود را بازيافت. در اين دوره بناهاي تازه اي ساخته شد و بازار نيز گسترش يافت . در زمان جهانشاه »قراقويونلو« بناهاي معتبر ديگري هم ساخته شده كه برخي از آنها هنوز پابرجاست از جمله ميدان سنگ و بناهاي اطراف آن كه به همت عماد الدين محمود بنا گرديد. پس از برقراري حكومت مغولان در ايران و قبول اسلام و تشيع توسط ايلخانان مغولي، كاشان از شهرهاي آباد و پررونق ايران به حساب مي آمده است. حتي غازان خان سلطان مغولي پس از اينكه به مذهب شيعه درآمد، عنايت خاصي به كاشان داشته و عمارات قابل توجهي در اين شهر بنا كرده است. معروفترين عالمان كاشاني دوره سلجوقي و مغول عبارتند از:
محمد بن علي بن سليمان راوندي مولف راحه الصدور درباره تاريخ سلجوقيان ـ علامه قطب راوندي ـ سيد فضل ا... ضياء الدين ابوالرضا عالم فقيه و اديب ـ حكيم فضل الدين كاشاني معروف به باباافضل ـ عارف نامي عبدالرزاق خان كاشاني از شاگردان مكتب ابن عربي ـ عزيزالدين محمود كاشاني و غياث الدين جمشيد كاشاني، حكيم، منجم و رياضي دان نامي كه به سبب تبحر و تاليفات در رياضي و نجوم شهرت جهاني دارد.
با روي كارآمدن حكومت صفوي در قرن دهم هجري، اهالي كاشان، شيعياني مومن بودند و از حكومت آنان استقبال كردند. اگر چه زلزله ويرانگر سال 982 هـ . ق ضربه سختي به بناهاي شهر وارد آورد ليكن در اين دوره از تاريخ كاشان در شئون مختلف ترقي فراواني كرده و به منتها درجه شهرت دست يافت. صنعت و هنر بافندگي در اين شهر به اوج ترقي و شكوفايي رسيده و بهترين و زيبا ترين انواع پارچه هاي ابريشمي، كتان، مخمل، مرغوبترين قالي هاي پشم و ابريشم در كارگاههاي نساجي كاشان بافته مي شد. چنانكه شاردن سياح فرانسوي مي نويسد: اساس ثروت و حيات مردم كاشان از صنايع نساجي و ابريشم بافي و تهيه قطعات زربفت و نقره بافت تشكيل شده است. عصر صفوي بهترين دوره رونق و آباداني كاشان بوده است. دهها اثر تاريخي در شهر و حومه آن و ظهور دهها عالم و فقيه كاشاني در اين دوره همگي نشانگر عصر طلائي كاشان در اين دوره مي باشد. سلاطين شيعه صفوي پس از اينكه اصفهان را به عنوان پايتخت برگزيدند و به كاشان كه از مهمترين كانونهاي شيعه نشين بود توجه شاياني كرده و ضمن سفرهاي متعدد به اين شهر اماكن رفاهي و مذهبي بسياري را به يادگار گذاشتند. اهميت كاشان در اين دوره به حدي است كه سفرنامه نويسان از اين شهر به عنوان پايتخت مذهبي ايران ياد كرده اند.
بازار كاشان در اين دوره نيز رونق و گسترش يافت، شاه عباس در وسط بازار، چهارسوق تازه اي به نام قيصريه مشتمل بر دكانها و كاروانسراهاي مجلل بنا نهاده، دهها بقعه متبركه بازسازي و نوسازي گرديده و كاروانسراها و مساجد با شكوهي ساخته شد. يكي از ارزنده ترين و مجل ترين بناهاي اين دوران باغ فين است كه در 5 كيلومتري جنوب كاشان بنيان نهاده شد.
مشهورترين عالمان دوره صفوي عبارتند از:
ملافتح ا... كاشاني، متكلم، فقيه، مفسر و اديب و صاحب آثار متعدد ـ ملامحسن فيض كاشاني كه از وي دهها آثار در زمينه هاي حكمت، كلام، اخلاق، عرفان و ... برجاي مانده است ـ كليم كاشاني ـ محتشم كاشاني، مديحه سراي نامي دورن صفويه.
در اواخر دوران صفويه كاشان دوبار مورد هجوم افغانها قرار گرفت در يكي از اين هجومها كه در زمان حسنقلي خان حاكم افشاري كاشان صورت گرفت. اهالي روستاهاي كوير كاشان همانند نوش آباد و نصرآباد مورد قتل و غارت قرار گرفتند اما اين بار نيز برج و بارو و تيراندازهاي فراز آن مانع از ورود اين مهاجمان به داخل شهر كاشان شدند.
كاشان در دوران قاجار روزگار را به آرامي مي گذراند و با آنكه زلزله مهيب سال 1192 هـ . ق در واپسين سالهاي حكومت زنديه شهر را ويران كرده بود و رونق زمان صفويه را نداشت ولي هنوز صنيعش بر ساير شهرها برتري داشت. شهر در اين زمان گسترش يافته و بناهاي فراواني بدان افزوده شد. از جمله بناهاي اين دوران خانه بروجرديها، طباطبائيها، عباسيان و ... مسجد و مدرسه آقا بزرگ، مدرسه امام و ... است كه از شاهكارهاي هنري اين عصر به شمار مي روند. »ديولاخوا« كه در سده سيزدهم كاشان را ديده است آن را چنين توصيف مي كند: «خانه ها با خشت و گل تميز ساخته شده، كوچه ها سنگفرش و بازار وسيع و آباد است». از مهمترين رويدادهاي اين دوره مي توان به قتل اميركبير، طغيان نابينايان و جنب و جوش مشروطه خواهان كاشاني اشاره كرد. در اين دوره كاشان از بلاياي طبيعي همچون سيلهاي مخروب، خشكسالي و قحطي در امان نبوده و در اين حوادث هزاران نفر از اهالي به كام مرگ افتادند.
در اين دوره نيز عالمان بزرگي در اين شهر پا به عرصه وجود گذاشتند، كه مشهورترين آنان عبارتند از: استاد ملامهدي نراقي، فيلسوف، متكلم، فقيه، منجم و ... ملا احمد نراقي فرزند ملا مهدي از عالمان نام آور و فقهاي معروف اين دوران است ـ ملاحبيب ا... شريف، عالم ديني و ادبي عصر خويش ـ ملا عبدالرسول مدني.
كاشان در همه ادوار تاريخي و هنري از چنان غنا و تنوعي برخوردار شد كه نظري حتي به اجمال و اختصار بر آنها فرصتي طولاني را طلب مي كند. اين شهر ضمن معرفي چهره هاي استثنايي از ايمان و علم و ادب و هنر همچون: ملامحسن فيض ـ غياث الدين جمشيد كاشاني ـ باباافضل ـ سهراب سپهري ـ محتشم كاشاني ـ ملا احمد و مهدي نراقي و ... عنوان دارالمومنين را نيز براي خود به ارمغان آورد و آثار بازمانده از آنان كاشان را در رديف پربارترين گنجينه هاي علمي و هنري جهان قرار داد.



موقعیت ارتباطی کاشان
كاشان به علت واقع بودن بر سر راههاي تجارتي و ارتباطي در تمامي ادوار از اهميت ويژه اي برخوردار بوده است.
زماني در کنار جاده ابريشم واقع بوده و در رونق و آباداني شهر سهم بسزايي داشته است و در حال حاضر نيز بر سر شاهراه ارتباطي بسيار مهمي قرار دارد که پايتخت را به شهرهاي جنوبي کشور ارتباط مي دهد. اين شاهراه کاشان را از طرفي به قم و تهران و از طرفي ديگر به شهرهاي جنوبي کشور همچون نائين، يزد ، کرمان، بندرعباس و ... مربوط مي سازد. خصوصا جديدا با تکميل اتوبان قم ـ اصفهان اين ارتباط سهل الوصول تر شده است. و همچنين کاشان با قرار گيري در مسير راه آهن تهران ـ اصفهان ، تهران ـ يزد و کرمان توسعه و گسترش اقتصادي و رشد افزون تري را پيدا کرده است.
طبق نقشه جغرافيايي سازمان نقشه برداري کشور شهرستان کاشان داراي چهاربخش است.
1 ـ نياسر 2 ـ قمصر 3ـ برزک 4ـ مرکزي و حومه
بر اساس تقسيم بندي فوق در مجموع 84 ده آباد در شهرستان کاشان وجود دارد. اما بسياري از دهات ديگر نيز ديده مي شود که به علل مختلف (نبودن آب و ...) خالي از سکنه و متروکه شده اند بطور کلي 110 تا 130 روستا در اطراف اين شهرستان وجود دارد.



مذهب و زبان اهالی کاشان
مذهب :
مذهب مردم اين شهر، شيعه اثني عشري است چنان که بواسطه ايمان راسخ، زهد و تقواي بي نظير شيعيان آن از صدر اسلام تا کنون با نام دارالمومنين در صدر شهرهاي شيعه نشين قرار گرفته و به نيکي از آن ياد شده است. به طوري که در زمان صفويه کاشان پايتخت مذهبي ايران شناخته شده بود. از قرنها قبل عده اي از يهوديان نيز در کاشان ساکن بوده اند که از دوره صفوي تعداد آنها زياد بوده ليکن امروزه تعداد کمي از آنان در اين شهر اقامت دارند. ياقوت حموي نيز در معجم البلدان در مورد ايمان مردم کاشان مي نويسد:
«عده اي از علويان ساکن کاشان منتظرند که صبح فردا قائم آنان ظهور کند و در هر طلوع، مسلح سوار بر اسب به خارج از شهر مي روند و متاسف بر مي گردند.»

زبان :
زبان مردم اين شهرستان فارسي است. ولي در روستاهاي حاشيه شهر، زبان رايجي و تاتي رواج دارد که اصل آن در واژه هاي فارسي دري يا فرس قديم است. ضرابي در تاريخ کاشان مي نويسد: مردم بلوک (حومه) را زباني ديگر است که اهل شهر از فهم معاني آن بي خبرند و آن را زبان رايجي گويند که داراي واژه هاي دري فراواني است.



جمعیت کاشان
طبق اولين سرشماري نفوس، جمعيت کاشان در سال 1311 شمسي در حدود 40.000 نفر ، در سال 1317 به 46.490 نفر، در سال 1345 به 58.428 نفر در سال 1355 در يک رشد سريع به 84.836 نفر رسيد. جمعيت کاشان در حال حاضر بیش از 400.000 نفر مي باشد.

دانشگاه کاشان

دانشگاه کاشان در سال 1352 مجوز تأسیس گرفت و از مهر یکسال بعد، 200 دانشجو در دو رشته ریاضی و فیزیک در اولین مرکز آموزش عالی منطقه کاشان تحصیلشان را شروع کردند. البته اولین جرقه‌های تشکیل این مرکز حدود 10 سال قبل از آن یعنی در سال 1343 زده شد. در آن موقع دکتر محمود اسلامی دیزچه جوانی سبزه‌روی، جعد موی، رعنا قامت و البته خوش کوش و پرجوش که 31 بهار از عمرش می‌گذشت و پس از هفت سال اقامت و تحصیل در فرانسه راهی ایران شده بود، از عزمش برای راه‌اندازی یک مرکز آموزش عالی در شهر کاشان سخن گفت. او با همة مشکلاتی که پیش رویش بود همچنان مصمم بر عزم خود ماند تا تصمیمش را در سال 1352 عملی ساخت.

در آن زمان ساختمان مناسبی برای تأسیس یک مرکز محیط دانشگاهی در کاشان در دسترس نبود و مرحوم اسلامی، خانه ای قدیمی را که محل سکونت فرمانداران پیشین کاشان بود، از مالک متمولش اجاره کرد و مدرسه عالی علوم کاشان را در آن دایر نمود و چه شبهای فراوانی که خود نیز در همان محل می خوابید و حتی از تهران که به کاشان می آمد، یکسره راهی مدرسه عالی می‌شد!

او قصد داشت بنای اصلی دانشگاه را در اطراف فین و در محدوده چشمه سفیدآب پی بریزد و بررسی‌ها و نقشه برداری‌هایش را نیز انجام داده بود و او معتقد بود که این دانشگاه حتی باید فرودگاه اختصاصی داشته باشد و با دانشگاه‌های خارج از کشور، استاد و دانشجو مبادله کند.

مرحوم اسلامی در نامه‌ای که 25 بهمن ماه 57 خطاب به دانشجویان مدرسه عالی علوم کاشان نوشته است، چنین می‌خوانیم: «در این دوره بسیار مهم از تاریخ مملکت، همه باید به وظایف شرعی و ملی خود کاملاً واقف بوده، ضمن توسل به مرحمت خداوند و استدعای توفیق تام و تمام برای پیش قدمان انقلاب ایران، خاصه روحانیون معظم، از تفرقه و نفاق که موجب ضعف هر جنبش مترقیانه است، بپرهیزیم».

دکتر اسلامی، در شب اول رمضان برابر با اول خرداد 64 به دیار باقی شتافت. در هشتمین بند از وصیت نامه آن مرحوم که در آبان 62 نگاشته شده آمده است: «باید قدری درباره «فرزند» دیگر خود که «مدرسه عالی علوم کاشان» نام دارد صحبت کنم. اولاً به لطف خداوند و با کمک افراد زیادی به خصوص مرحوم اللهیار صالح و مرحوم سیدمهدی پورسیدی و همراهی جناب آقای سیدعباس احدیت و همکاری دکتر فضل ا.. احدیت، دکتر سیداحسان احدیت، دکتر احسان اسدزاده و دکتر ناصر اردوخانی و تعدادی از اساتید بسیار شریف و فداکار به ابتکار اینجانب مدرسه مزبور یعنی دانشکده علوم کاشان پایه گذاری شد.

اکنون حدود 10 سال از عمر او می‌گذرد و تاکنون از گزند تحولات مصون بوده است. از علما عظام و از معتمدین کاشان و بویژه از مسوولین دانشکده می‌خواهم که اولاً به کیفیت دانشگاه توجه نموده و ثانیاً در جهت ایجاد یک دانشکده در زمینه بهداشت و پزشکی هرچه زودتر اقدام نمایند.

انجام چنین عملی باعث رضای خدا و خلق خدا و روح این بنده خواهد بود».

روانشاد اسلامی، پس از بنیان نهادن این پایگاه دانش، خود نقش مشاور و عضو هیأت امنای مدرسه عالی علوم را برعهده داشت و سکان هدایت آن را به همشهری و رفیق همراهش، دکتر سید احسان ا.. احدیت سپرد.

دکتر سید احسان ا.. احدیت که متولد 1320 در کاشان و دانش آموخته دکترای پزشکی و علوم پایه از دانشگاه اصفهان بود.

محل آن روزگار مدرسه عالی علوم، در چهارراه پنجه شاه (آیت‌الله کاشانی) و در نزدیکی سینمایی بود که با آتش گرفتن در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی به "سینما سوخته" شهره شد. امروز آن محدوده به سه راه غزنوی شناخته می‌شود.

اواخر سال 1354 بود که سکان هدایت مدرسه عالی علوم کاشان به پیشنهاد وزیران علوم و آموزش و پرورش وقت و با موافقت رییس شرکت نفت، به دکتر سید احمد آرام فر (امام) سپرده شد تا این عضو مرکز پژوهش شرکت نفت، عهده دار مدیریت این نهاد علمی و آموزشی شود.

در آن روزگار تنها دو رشته ریاضی و فیزیک در مدرسه عالی علوم ارایه می شد که در هر یک از این رشته‌ها هر سال 60 دانشجوی جدید پذیرش می شدند.

ساختمان مدرسه عالی علوم در آن زمان همچنان در محله پنجه شاه بود و در میانه دوره مدیریتی دکتر آرام فر بود که این مدرسه به پشت بیمارستان گلابچی و خیابان امام (محل کنونی آزمایشگاه شیمی) انتقال یافت.

ویافزون بر تلاشی که با کمک معتمدان و متنفذان کاشان در رونق و تجهیز فضاهای عمومی و کالبدی مدرسه عالی علوم داشت، این مرکز خصوصی را به وزارت آموزش و پرورش وابسته ساخت و آن سال، نخستین سالی بود که این وزارتخانه دانشجوی کارشناسی می پذیرفت.

وی در مورد این دوره می‌گوید: «یادم هست در سال 55 حدود یکصد و چند هزار تومان تجهیزات و لوازم آزمایشگاهی برای مدرسه عالی خریدم اما برای نگهداری آنها جای مناسبی نداشتیم».

البته مدرسه عالی علوم کاشان از کمک خیرین علم‌دوست کاشانی هم بی‌بهره نبود:

«مرحوم تفضلی به طور جدی یاور مدرسه عالی علوم بود. در اوایل ورودم از او درخواست کردم برای کارکنان لباس کار فراهم کند که این زحمت را متقبل شد و بعدها هم کمکهای شایان تقدیری کرد. حبیب ا.. لاجوردی هم خیرش به مدرسه عالی علوم می رسید.»

دانشگاه کاشان در دهه پنجاه با عنوان مدرسه عالی علوم کاشان با همان دو رشته به کار خود ادامه می‌داد:

دکتر فیروز خوش ضمیر، هموطن آذری ما در سال‌های 56 و 57 سکان هدایت این مرکز علمی را در دست گرفت و دانش و تجربه خویش را در پیشبرد این نهاد آموزشی به کار بست.

وی می‌گوید:  «یادم هست در بدو ورود به دانشگاه فقط یک ماشین اجاره ای داشتیم که مستهلک شده بود و با پیشنهاد ما سه ماشین خریداری شد: یک لندرور، یک ژیان و یک جیپ آهو که جمعاً 180 هزار تومان هزینه برد».

«برای مدرسه عالی علوم کاشان در سال 56، چهار هزار تومان هزینه سرانه برای هر دانشجو می‌دادند و از آن محل باید تمام مخارج را می‌پرداختی. مثلاً برای رییس دانشگاه خانه ای به همراه استخر با 15 هزار تومان با همان سرانه خریداری کرده بودند و یا حقوق استادان و هزینه ایاب و ذهاب باید با همان پول پرداخت می‌شد. سلف سرویس هم وضع خوبی نداشت. تعدادی میز و صندلی و قاشق و چنگال خریداری کردیم».

در سال پیروزی انقلاب دانشجویان انقلابی مدرسه عالی علوم کاشان هم دوش و همصدا با مردم در راهپیمایی‌ها و مبارزه‌ها حاضر بودند. دکتر خوش ضمیر خاطره‌ای از همان زمان نقل می‌کند: «در سال 57 چند ماه مانده به پیروزی انقلاب، خودم دیدم که دانشجویی سیم برق را در دست گرفت و کشید و با قطع برق در آن بعد از ظهر، دانشجویان به خیابان‌ها ریختند. در همین حال ما با اساتید در اتاقی نشسته بودیم که ناگهان پاره آهنی به درون اتاق پرتاب شد که از نزدیکی چشم من گذشت. مدتی نگذشته بود که رییس شهربانی آن زمان همراه هفت، هشت افسر دیگر به دانشگاه آمد. از طرفی دانشجویی که برق را قطع کرده بود هم کتابهایش را در کلاس جا گذاشته و آمده بود که آن را بردارد. او را دیدم و گفتم: «برو بالا در آبدارخانه منتظر باش تا من بیایم.» جناب سرهنگ وارد اتاق شد و گفت: «آقای دکتر؛ بچه‌های شما تمام شهر را به هم ریخته اند.» گفتم: «بچه‌های ما وضع را به هم نزده اند. آنها کسان دیگری هستند؛ بچه‌های ما نیستند.» گفت:‌ «چرا هم اینجا را خراب کرده‌اند، هم به امنیت شهر آسیب رسانده‌اند.» گفتم: «مسؤولیت اینجا با من است. خواهش می‌کنم شما به وضع بیرون از اینجا برسید.» کمی بحث کردیم و از آنجا که دختر جناب سرهنگ یکی از دانشجویان تنبل ما بود، کوتاه آمدند و رفتند. بعد از اینکه مأموران رفتند، آن دانشجو را صدا کردم. او به محض ورود به اتاق  شروع به بوسیدن و عذرخواهی از بنده کرد و می‌گفت: «تصور می‌کردم شما مرا دست این افسران می‌سپارید.» گفتم: «نه؛ شما مثل پسر من هستی». و این خاطره هنوز در ذهن من جا مانده است».

انقلاب به پیروزی رسیده بود و ایرانیان سرنوشتی دیگر برای خود نوشته بودند. در آغازین سال استقرار نظام جمهوری اسلامی در ایران، مدرسه عالی علوم کاشان که تا آن هنگام زیر لوای آموزش و پرورش فعالیت داشت، زیر نظر دانشگاه اصفهان، به مجموعه وزارت فرهنگ و آموزش عالی وقت پیوست.

در سال‌های اولیه، انقلاب مدرسه عالی علوم کاشان در جاده فین مستقر شده بود و دانشجویان نام «دانشکده علوم شهید محمود شامخی» را بر پیشانی دانشگاه نشانده بودند. نامی که مورد پذیرش مسوولان نیز قرار داشت و در مکاتبات رسمی برجای مانده از آن هنگام نیز به چشم می خورد.

سال عجیبی بود سال 58. ایرانیان انقلابی عظیم را از سر گذرانده بودند و فضای دانشگاه‌ها فضای ملتهبی بود و برای انقلاب فرهنگی آماده می‌شد.

مدرسه عالی علوم کاشان -که در این سال «دانشکده علوم شهید محمود شامخی» خوانده می‌شد ـ با تغییرات زیادی روبرو بود و در یک سال 4 نام را به عنوان رییس بر خود دید!

یگانه مرکز آموزش عالی کاشان در آغاز این سال دکتر سرمدی را به عنوان رییس تازه وارد خود می شناخت اما چند ماهی نگذشته بود که مهندس محمود رهنما جایگزین او شد. رهنما زاده شهرستان کازرون در سال 1327 بود. او دانش آموخته کارشناسی ارشد ریاضیات عملی از دانشگاه اورگون آمریکا بود که تنها کوتاه زمانی بر کرسی ریاست این مرکز تکیه زد.

گردونه تغییر اما از حرکت باز نایستاد و اندکی بعد، سرپرستی این مرکز آموزشی که زیر نظر دانشگاه اصفهان فعالیت می کرد، نام حسین پور زاهد را همراه خود کرد.

او نیز هنوز بر صندلی مدیریت قرار نیافته بود که جای خود را به دکتر غلامحسین ریاضی سپرد.

وی که با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به وطن بازگشته بود. برای ریاست بر مدرسه عالی علوم کاشان برگزیده شد. ریاستی که از چند ماه فراتر نرفت.

پس از آغاز انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاه و تحولاتی که در عرصه آموزش عالی رخ نمود دوران متفاوتی نیز بر مدرسه عالی علوم کاشان گذشت.

شرح مختصر این دوران را از زبان دکتر علی شریف که با 13 سال مدیریت (1359 تا 1372) طولانی‌ترین زمان تصدی ریاست انشگاه را بر عهده داشته است می‌خوانیم:

«پس از اینکه انقلاب فرهنگی شروع و دانشگاه‌ها تعطیل شد مسئولیت اداره مدرسه عالی علوم کاشان که وابسته به دانشگاه اصفهان بود، به بنده سپرده شد. آن روزها جهاد دانشگاهی هم تشکیل شد. مطابق مقررات آن روز مدیریت با همکاری جهاد دانشگاهی مدرسه را اداره می‌کرد.

به هر حال تحولاتی که در آموزش عالی کشور ایجاد شده بود مفصل است. در زمان انقلاب فرهنگی خطر انحلال، مدرسه عالی را تهدید می‌کرد. خیلی تلاش کردیم تا مدرسه عالی از این خطر رها شد. الته گفتنش آسان است حق هم داشتند. مدرسه عالی هیچ نداشت نه فضای کالبدی داشت، نه استاد، نه امکانات آزمایشگاهی و کمک آموزشی و نه چیزهای دیگر. تعدادی دانشجو و تعدادی کارمند و چند نفر عضو هیأت علمی فوق لیسانس. طبیعی است که ابقاء چنین واحد آموزشی پس از انقلاب فرهنگی تلاش زیادی را می‌طلبید. به هر حال این کار مهم بحمدالله انجام شد.

بعدها از دانشگاه اصفهان جدا شدیم و به دانشگاه تربیت معلم تهران وابسته شدیم وابستگی به تربیت معلم هم مشکلات دیگری داشت. خود دانشگاه تربیت معلم در آن روزگار گرفتار مشکلات زیادی بود از مشکلات مدیریتی گرفته تا سایر مشکلات. دانشگا تربیت معلم ساختار قدیمی و خاص خود را داشت رشته‌های موجود در آن فقط رشته‌های دبیری بود و طبیعی است که اقمار آن هم باید چنین می‌بودند اما ما دوست نداشتیم که فقط دبیر تربیت کنیم. برای رهایی از این مشکلات چاره‌ای نبود جز اینکه از دانشگاه تربیت معلم هم جدا شویم و برای خودمان مستقل شویم. آن روز، جو طوری بود که اعتقاد زیادی در وزارتخانه به تربیت دبیر بود و استقلال دانشگاه تربیت معلم کاشان را به صورت دانشگاه جامع نمی‌پذیرفتند.

من معتقد بودن قدم به قدم و پله پله باید جلو برویم برای رسیدن به دانشگاه جامع مجبور بودیم ابتدا مستقل بشویم تا بعد کارهای دیگر را انجام دهیم حتی اگر دانشگاه تربیت معلم هم باشیم بهتر است مستقل باشیم تا وابسته به دانشگاهی دیگر.

تلاش زیادی کردیم تا دانشگاه را تحت عنوان دانشگاه تربیت معلم کاشان از دانشگاه تربیت معلم تهران جدا کردیم.

ما اولین واحد از واحدهای وابسته به دانشگاه تربیت معلم تهران بودیم که مستقل شدیم.

نوبت گام بعدی فرا رسیده بود یعنی تلاش در جهت تبدیل دانشگاه تربیت معلم کاشان به دانشگاه کاشان یعنی یک دانشگاه جامع که بتواند همه رشته‌ها را داشته باشد.

مکاتبات و اقدامات شروع شد و تلاش‌های وسیعی آغاز گردید برای افزایش فضای کالبدی علاوه بر پروژه‌هایی که در سایت اصلی دانشگاه در دست اجرا داشتیم برای گرفتن محل فعلی دانشکده معماری و هنر با مسئولین امر وارد مذاکره شدیم و طی جلسات متعددی که با آنها داشتیم، موافقت آنها را جلب کردیم و صورتجلسه موافقت را به امضاء مسئولین ذیرط رساندیم لکن اجرای این امر در گرو موافقت نهایی برای تبدیل دانشگاه تربیت معلم به دانشگاه جامع در زمان مدیریت بعدی صورت گرفت».

اما نقطه عطف دانشگاه کاشان تغییر وضعیت این دانشگاه از دانشگاه تربیت معلم به دانشگاه جامع بود که این اتفاق در اوایل دهة هفتاد رخ داد.

دکتر تقی شامخی که در این دوره (1372 تا 1375) عهده‌دار ریاست دانشگاه کاشان بوده است این تغییر و تحولات را اینگونه بیان می‌کند:

«ما یک تیم مدیریتی به وجود آوردیم که بار اصلی قوی شدن ساختار مجموعه را به دوش گرفتند. تکمیل و تربیت نیروی انسانی به ویژه هیأت علمی محور کار قرار گرفت. روزی که من عهده‌دار مسئولیت شدم تنها یک نفر در آن مجموعه دارای مدرک دکترا بود و این، نیاز به تقویت هیأت علمی را نشان می‌داد.

آزمایشگاه‌ها قوی نبودند. تنها در گروه شیمی و نیز در کتابخانه امکانات تقریباً خوبی موجود بود. فضای کالبدی هم بسیار محدود بود. بنابراین باید کوشش می‌کردیم که در کنار ارتقای نیروی انسانی، امکانات آزمایشگاهی و فضای کالبدی نیز شکل بگیرد. آن روز ساختمان جاده فین، کانون اصلی فعالیت دانشگاه بود که بخشی از آن متعلق به آموزش و پرورش بود. آزمایشگاه‌های شیمی در منطقه پشت مشهد بود و چند تا از ساختمان‌های فعلی خوابگاه پسران هم ساخته شده بود که قسمت‌های اداری و ستاد دانشگاه در آن مستقر بود.

بنابراین کوشش اصلی ما این شد که هرچه زودتر ساختمان‌های اصلی دانشگاه آماده شود. البته روزی که ساختمان‌سازی در آنجا شروع شده بود، برای دانشگاه تربیت معلم با یک توسعه معمولی پیش‌بینی شده بود در حالی که در ادامه گسترش پیدا کرد و بحث تبدیل به دانشگاه جامع هم پیش آمد و تغییراتی در فضاهای آن به منظور آمادگی برای آینده ایجاد شد. با دست یافتن به موفقیت در زمینه ارتقای نیروی انسانی و تکمیل فضاهای کالبدی به سمتی می‌رفتیم که بتوانیم دورنمای دانشگاهی مطلوب را ترسیم کنیم. در همین حرکت‌ها بحث تحول و دگرگونی هم مطرح بود. چون آن روز دانشگاه تنها یک ستاد داشت و دانشکده نداشت و 7 رشته را آموزش می‌داد».

«وزارت آموزش عالی، دانشگاه شدن را برای موقعیت‌هایی مثل کاشان نمی‌پذیرفت و معتقد بود تنها در صورتی این امکان وجود دارد که امکانات محلی کمک عمده‌ای بکند. بنابراین سعی کردیم ارتباط‌هایی را در اطراف برای جذب امکانات داشته باشیم تا به شرایط حداقلی وزارت برسیم».

«خانه‌های قدیمی کاشان با توجه به جهت‌گیری‌ها و طرح‌هایی که برای آینده دانشگاه در رشته‌های هنر و معماری داشتیم گزینه مناسبی بود و از طرف دیگر فضای خوبی برای یک دبیرستان درحال ساخت بود که به دلیل غنی بودن، آن فضا را برای دانشگاه مناسب دیدیم و با توجه به آنکه یکی از زمینه‌های توسعه را به لحاظ صنعتی بودن کاشان، گسترش رشته‌های مهندسی می‌دانستیم این فضای جدید که مهندسی گذشته شهر را در بنای خود اقتباس کرده بود، می‌توانست کانون اولیه‌ای برای این فعالیت‌ها باشد».

برای آن ساختمانی که اکنون به نام دانشکده آیت‌الله یثربی نامیده می‌شود، کاربری‌های دیگری هم تعریف شده بود و چشم‌های زیادی به دنبال آن بود و تنها ما نبودیم که خواهانش بودیم. اما به هر حال در اختیار دانشگاه قرار گرفت و خوشبختانه دانشگاه کاشان با 4 دانشکده متولد شد. دانشکده مهندسی با رشته مهندسی مکانیک و دانشکده هنر با رشته کاردانی معماری راه‌اندازی شد و به تدریج رشته‌های دیگر در کنار آنها قرار گرفتند».

«البته این مولود در ابتدای راه بود و برای رشد و توسعه مراحل زیادی را در پیش داشت».

«باور ما این بود که دانشگاه برای رشد یافتن باید عضو زنده‌ای از محیطی باشد که در آن است. دانشگاه وقتی دانشگاه است که پیوندی فعال با اطراف خود داشته باشد و بتواند در خدمت محیط خود باشد».

«دانشگاه باید به وضعی برسد که وجود و حضورش برای مردم اطرافش احساس شود. ما بر آن بودیم که با شفاف کردن آن پیشینه تاریخی اعلام کنیم که دانشگاه ادامه همان حرکت علمی، فلسفی، فقهی، هنری و صنعتی است که این شهر کانون آن بوده است».

محور دیگی که در ذهن داشتیم فعالیت‌های پژوهشی بود که خود می‌توانست پیوند ما را با محیط محکم‌تر کند».

«بنابراین 3 محور برای این دیدگاه ترسیم شد که بتواند کانونی برای پژوهشگران، جایگاهی برای رشد دانشگاه و پیوند با محیط و در نهایت توسعه منطقه باشد».

«زمینه اول پژوهشکده‌ای برای کار روی اسانس‌ها بود.زمینه دوم، راه‌اندازی مرکزی پژوهشی برای رنگ‌ها بود، آن هم مبتنی بر این واقعیت که کاشان از دیرباز کانون قالیبافی و نساجی بوده و رنگ در این صنایع نقش بسیار مهمی دارد و مورد سوم مربوط به دریاچه مسیله بود».

«بنابراین ما آینده دانشگاه را در کنار رشته‌های جدیدی که مرتبط با فعالیت‌های رایج در شهر بود، با ایجاد پژوهشکده‌ها، فضایی گسترده می‌دیدیم که دانشگاه بتواند در متن حرکت و پیشرفت شهر قرار بگیرد و به عنوان یک پیکان برای توسعه شهر به جلو برود».

«در زمینه هنر هم دانشگاه اقدام به ایجاد رشته‌های معماری، صنایع دستی و فرش کرده بود که اینها محورهای مهم فعالیت‌های هنری شهر بود».

به هر روی در سال 1373 با تصویب جامعیت دانشگاه کاشان روند توسعه‌ای دانشگاه شتابی روزافزون پیدا کرد. گسترش فضاهای فیزیکی، امکانات آموزشی و کمک آموزشی، رفاهی و تجهیزاتی، افزایش تعداد رشته‌ها و دانشجویان جذب و ارتقاء مرتبه علمی اعضای هیأت علمی از این نمونه بودند.

در دهه‌های هفتاد و هشتاد توسعه رشته‌های تحصیلی، توسعه فضاهای آموزشی و کمک آموزشی توسعه مقاطع تحصیلات تکمیلی، توسعه فضاهای فیزیکی، راه‌اندازی پژوهشکده‌ها و واحدهای اقماری، ارتقاء مرتبه اعضای هیأت علمی، جذب اعضای هیأت علمی جدید، ارتقاء چارت تشکیلاتی دانشگاه، ارتباط با نهادهای بیرونی و به ویژه صنایع منطقه و ... همچنان ادامه داشته است.

این سال‌ها دکتر محمدمهدی معرفت (1375 تا 1377)، دکتر مجتبی شریعتی نیاسر (1377 تا 1381)، دکتر حسن دقیق (1381 تا 1386)، دکتر سیدجواد ساداتی‌نژاد (فروردین 1386 تاکنون) و دکتر عباس کتابی (1390 تا 1392) ریاست دانشگاه کاشان را به عهده داشته‌اند:

«دکتر محمدمهدی معرفت پرورش یافته آ‌یت‌الله شیخ محمدهادی معرفت، دانش‌آموخته دکترای مهندسی مکانیک از دانشگاه کیوتوی ژاپن و استاد دانشگاه تربیت معلم تهران، دکترمجتبی شریعتی دانش‌اموخته دکترای مهندسی شیمی از دانشگاه منچتستر (یومیست) انگلستان و استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران، دکتر حسن دقیق دانش‌آموخته دکترای ریاضی از دانشگاه مک گیل کانادا و استادیار گروه ریاضی دانشگاه کاشان و دکتر سیدجواد ساداتی‌نژاد دانش‌آموخته دکترای هیدرولوژی از دانشگاه دولتی مسکو و استادیار دانشگاه شهرکرد».

اکنون دانشگاه کاشان به چهل سالگی خود نزدیک می‌شود.

پردیس مرکزی دانشگاه واقع در  کیلومتر 6 بلوار قطب راوندی کاشان است. 530 هکتار وسعت دارد و مراکز اقماری این دانشگاه نیز شامل: دانشکده معماری و هنر در انتهای خیابان طالقانی کاشان، پژوهشکده اسانس در دامنه شرقی شهر قمصر، رصدخانه در ارتفاعات شهر نیاسر، مرکز رشد در میدان جهاد کاشان، آزمایشگاه‌های شیمی و اسانس در خیابان امام خمینی کاشان، خانه تاریخی عطارها (مرکز پژوهشی فرش) در سه راه غزنوی کاشان، دانشکده منابع کویری در خیابان 17 شهریور آران و بیدگل، دفتر دانشگاه کاشان در خیابان جمال‌زاده شمالی تهران، خوابگاه روزبه در بلوار خلیج فارس کاشان می‌باشند.

دانشگاه کاشان در حال حاضر 12 دانشکده، 14 پژوهشکده و  مرکز پژوهشی دارد: دانشکده‌های فیزیک، معماری و هنر، مهندسی مکانیک، علوم ریاضی، ادبیات و زبان های خارجی، شیمی، برق و کامپیوتر، مدیریت و اقتصاد، منابع طبیعی و علوم زمین، مهندسی، آموزش های الکترونیکی و پردیس خواهران  و پردیس دانشگاهی دانشگاه کاشان و  پژوهشکده‌‌های علوم و فناوری نانو، اسانس‌های طبیعی، انرژی و مرکز پژوهشی کاشان‌شناسی، فرش، دانشجویی، مرکز پژوهشی و دفتر فنی معماری.

تعدد مراکز پژوهشی و اعضای هیأت علمی مجرب باعث شده این دانشگاه در چند ساله اخیر همواره بین 10 دانشگاه برتر کشور باشد.

دانشگاه کاشان با قریب هفت هزار دانشجو و قریب به 190 رشته گرایش در سه مقطع دکتری، کارشناسی ارشد و کارشناسی و با بهره‌گیری از قریب 300 عضو هیأت علمی تمام وقت، پویا و پر تحرک به سوی افق‌های روشن آینده گام بر می‌دارد.

شهرستان کاشان اکوسیستم صنايع دستي گردشگري منابع طبيعي وسعت جمعيت سوغات شهر

کاشان

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

لحن یا سبک این مقاله بازتاب‌دهندهٔ لحن دانشنامه‌ای استفاده‌شده در ویکی‌پدیا نیست. لطفاً کلمات ستایش‌گونه و غیر ادبی و عبارت‌های نادانشنامه‌ای را بزدایید. برای راهنمایی بیشتر راهنمای نوشتن مقاله‌های بهتر و لحن بی‌طرف را ببینید.

این مقاله نیازمند گسترش است. لطفاً اگر تخصص و توانایی گسترش این مقاله را دارید، آن را بهبود بخشید.

برای دیگر کاربردها، کاشان (ابهام‌زدایی) را ببینید.

کاشان کاشون
کشور	ایران
استان	اصفهان
شهرستان	کاشان
بخش	مرکزی
نام(های) قدیمی	کاسیان، چهل حصاران
مردم
جمعیت	۲۷۵،۳۲۵ سال ۱۳۹۰[۱]
جغرافیای طبیعی
مساحت	۸۶۰۸،۲[۲]
ارتفاع از سطح دریا	۹۸۲ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۱۸
میانگین بارش سالانه	۱۱۶ میلی‌متر
روزهای یخبندان سالانه	۶۰تا۷۰
اطلاعات شهری
شهردار	مهندس سیّدمحمد ناظم‌رضوی
ره‌آورد	گلاب، کلوچه پشمک، فرش، زیلو
پیش‌شماره تلفنی	۰۳۱
وبگاه	فرش کاشان
کاشان روی نقشه ایران ۳۳.۹۸° شمالی ۵۱.۵۸° شرقیمختصات: ۳۳.۹۸° شمالی ۵۱.۵۸° شرقی

کاشان شهری تاریخی است که مرکز شهرستان و فرمانداری ویژهٔ کاشان است که بخشی از استان اصفهان به حساب می‌آید، این شهر در مرکز ایران در ۲۲۰ کیلومتری جنوب پایتخت و ۲۰۰ کیلومتری مرکز استان واقع است.^[۳]
در حدود ۵٬۵۰۰ سال پیش از میلاد یکی از قدیمی ترین سکونت‌گاه در تپه سیلک در نزدیکی کاشان پدید آمد.^[۴]

محتویات

• ۱ ریشه‌شناسی
• ۲ جغرافیا
  • ۲.۱ مکان‌نگاری
  • ۲.۲ اقلیم
  • ۲.۳ وضعیت
  • ۲.۴ مناطق
  • ۲.۵ معماری
  • ۲.۶ پارک‌ها و فضای سبز
• ۳ جمعیت‌شناسی
  • ۳.۱ زبان
  • ۳.۲ دین
• ۴ فرهنگ
• ۵ اقتصاد
• ۶ مشکلات شهری
  • ۶.۱ کمبود آب شرب
• ۷ آموزش
  • ۷.۱ اقتصاد
• ۸ ترابری
  • ۸.۱ فرودگاه
  • ۸.۲ راه آهن
  • ۸.۳ اتوبوس
• ۹ ره‌آوردها
  • ۹.۱ غذاهای سنتی
  • ۹.۲ شیرینی‌ها
  • ۹.۳ عرقیات
  • ۹.۴ خشکبار
  • ۹.۵ صنایع دستی
• ۱۰ نگارخانه
• ۱۱ شهرهای خواهر
• ۱۲ پانویس

ریشه‌شناسی

نوشتار اصلی: پیشینه نام کاشان

در مورد ریشه نام شهر کاشان مانند بسیاری از نام‌های دیگر اختلاف نظر وجود دارد. گروهی کاشان را برگرفته از «کی آشیان» به معنای جایگاه حاکمان می‌دانند و گروهی دیگر لغت کاشان را به معنی خانه‌های تابستانی که با چوب و نی ساخته می‌شوند، دانسته‌اند. بر اساس نظر دیگری کاشان تحریف‌شدهٔ «کاسیان» و به معنای محل اسکان اقوام کاسی بوده است. در گفته‌های دیگر ساخت کاشی مرغوب در این منطقه را دلیل نام‌گذاری شهر به نام کاشیان می‌دانند که به کاشان تحریف شده است.^[۵]

جغرافیا

مکان‌نگاری

شهر کاشان در شمال استان اصفهان و در میان کوه‎های کرکس و کویر مرکزی ایران واقع شده‎است، جایی که از لحاظ پوشش گیاهی بیشتر فقیر است و در آن بوته‎ها و درخچه‎ها کم و بیش یافت می‎شوند.^[۶]

اقلیم

طبق سیستم کوپن در تقسیم‌بندی اقلیمی، اقلیم کاشان از نوع BWhsa است و آب و هوای گرم و بیابانی دارد، در این فرمول B خشک بودن را نشان می‌دهد، W نشان دهنده شدت خشکی است که درآن مقدار باران سالانه (۱۳٫۵) کمتر از میزان متوسط دمای سالانه به سانتی گراد (۱۹٫۷) است. h نشان نشان دهنده این است که متوسط دمای سالانه بیش از ۱۸ درجه سانتیگراد است، s علامت بارش باران در فصول سرد سال یا زمستان است و a می‌گوید که دمای گرم‌ترین ماه سال از ۲۲ درجه سانتیگراد بیشتر است. بر پایه روش تقسیم‌بندی اقلیمی دومارتون که بر پایه ضریب خشکی است و دو عامل مهم دما و باران را مد نظر دارد، چون ضریب خشکی کاشان ۴٫۵ است بر اساس ضریب دومارتن، کاشان دارای آب و هوای خشک است.^[۷]

میانگین دما و بارش برای آب و هوای کاشان   ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر     دمای بیشینه (°C) ۱۰٫۲ ۱۳٫۴ ۱۹٫۰ ۲۶٫۳ ۳۱٫۸ ۳۸٫۲ ۴۰٫۸ ۳۹٫۹ ۳۵٫۳ ۲۷٫۶ ۱۸٫۹ ۱۲٫۱ Ø ۲۶٫۱ دمای کمینه (°C) -۰٫۳ ۱٫۵ ۶٫۳ ۱۲٫۱ ۱۶٫۹ ۲۱٫۹ ۲۴٫۸ ۲۳٫۳ ۱۸٫۴ ۱۲٫۵ ۶٫۲ ۱٫۵ Ø ۱۲٫۱   بارش (mm) ۲۶٫۳ ۱۹٫۶ ۲۶٫۱ ۱۷٫۵ ۱۳٫۳ ۱٫۰ ۰٫۵ ۰٫۵ ۰٫۲ ۴٫۳ ۱۲٫۲ ۱۶٫۹ Σ ۱۳۸٫۴ دما ۱۰٫۲   -۰٫۳ ۱۳٫۴   ۱٫۵ ۱۹٫۰   ۶٫۳ ۲۶٫۳   ۱۲٫۱ ۳۱٫۸   ۱۶٫۹ ۳۸٫۲   ۲۱٫۹ ۴۰٫۸   ۲۴٫۸ ۳۹٫۹   ۲۳٫۳ ۳۵٫۳   ۱۸٫۴ ۲۷٫۶   ۱۲٫۵ ۱۸٫۹   ۶٫۲ ۱۲٫۱   ۱٫۵ ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر بارش ۲۶٫۳ ۱۹٫۶ ۲۶٫۱ ۱۷٫۵ ۱۳٫۳ ۱٫۰ ۰٫۵ ۰٫۵ ۰٫۲ ۴٫۳ ۱۲٫۲ ۱۶٫۹   ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر منبع: weather.ir

وضعیت

در اوایل دورهٔ اسلامی متون جغرافیایی از کاشان به عنوان شهری کوچک یاد کرده‌اند، بعدتر توسعه در فلات ایران و موقعیت مرکزی کاشان و قرار داشتنش در مسیر ارتباطات، این شهر را به مرکز مهم صنعتی بدل ساخت، از این به بعد بیشتر به عنوان شهری در اندازه متوسط و البته موفق از کاشان یاد شده است. در حمله مغول شهر ویران می‌شود و کمی بعدش دوباره بازسازی می‌شود. در دورهٔ صفویه کاشان مورد توجه بوده‌است و پادشاهان غالباً در آن سکنا می‌گزیدند و از این شهر به عنوان مرکزی تجاری بزرگ و ثروتمند یاد شده‌است. علی رقم آشوب‌های پس از صفویه و زلزله بزرگی که در دوره کریم خان زند در کاشان می‌آید این موقعیت تا حدودی حفظ می‌شود اما آشوب‌های اواخر دوره قاجار و ناتوانی در رقابت با نساجی اروپا موجب زوال شدید شهر می‌شود.^[۸]

مناطق

در سال 1390 پس از مصوبه تأسیس مناطق شهرداری‌ها توسط وزارت کشور، مناطق پنج گانه شهرداری کاشان تشکیل شد .

معماری

نوشتار اصلی: معماری کاشان

شهرسازی

 

مدرسه آقابزرگ

کاشان همانند دیگر شهرهای قدیمی ایران معماری سنتی شهری‌اش را تا اوایل قرن بیستم حفظ کرده بود، این چینش سنتی که در دوره‌های سلجوقی و صفوی شکل گرفته بود و تا دوران قاجار ادامه یافته بود، در دورهٔ پهلوی و به ویژه نیمه دوم قرن بیستم به شدت تغییر یافت.^[۹]
شهر قدیمی کاشان را دیواری بلند محصور می‌کرده و رفت‌وآمد به درون شهر توسط چند دروازه صورت می‌گرفته. فضای درون شهر مانند دیگر شهرهای دوران میانهٔ اسلامی به چهار قسمت ارگ، مدارس، بازار و محلات تقسیم می‌شده. قلعه جلالی (ارگ حکومتی کاشان) که در زمان سلطان ملکشاه سلجوقی ساخته شده بود، در طول قرن هجده و نوزده میلادی از میان رفته در حالی که برج‌ها، دروازه‌ها و دیواره‌های شهر در سراسر قرن نوزدهم باقی‌مانده بودند.
بازار کاشان در مرکز این شهر واقع شده است و دیگر فضاهای شهری در دو طرف آن قرار گرفته‌اند، این بازار در دوره صفویه رونق فراوانی داشته‌است که البته در دوره قاجار میزان قابل ملاحظه‌ای از آن رونق کاسته شده. افزوده‌های جدیدتر بازار شامل تیمچه امین‌الدوله، دو مدرسه و یک مسجد است.

 

پشت بام بازار کاشان

با ظهور خودرو و ساخت خیابان‌ها، تا به حال کاشان بدون توجه لازم به عناصر تاریخی و شیوه زندگی بومی‌اش رو به گسترش بوده است. گسترش رابطه با تهران سبب ویران کردن قسمت شمال غربی دیوار شهر در ۱۹۲۰ شد. ساخت چند کارخانه و بانک، کاشان را به شهر تاریخی فین وصل کرد. در سال‌های ۱۹۳۵-۱۹۴۵ سیاست دولت مرکزی در ساخت راه ماشین‌رو بین تهران و کاشان سبب توسعهٔ شهر در طول دو راه فین و تهران شد. با رسیدن راه آهن به کاشان ایستگاهی در شرق شهر ساخته شد و روستاهای یحیی‌آباد و جمال‌آباد بخشی از شهر شدند.
در دهه بعدی نخستین میدان ماشین‌رو کاشان که پارکی نیز درون خود داشت ساخته شد، همچنین چند روستای دیگر، بخشی از کاشان بزرگ شدند، بانک‌ها و کارخانه‌های جدیدی ساخته شد و خیابان بزرگی بین بخش قدیمی و جدید شهر ساخته شد. در هفتاد سال گذشته (۱۹۴۰-۲۰۱۰)، شهرک‌های بسیاری در کنار راه‌ها و خارج شهر پدید آمده‌اند، به همان سرعتی که دور شهر قدیمی را قبلاً پر کرده بودند.^[۱۰]

بناها و خانه‌های تاریخی

 

خانه بروجردی‌ها

از بناهای تاریخی مهم کاشان که هنوز استوار مانده‌اند یا آثارشان پابرجاست می‌توان به مناره زین الدین،آرامگاه سلطان عطابخش،مسجد عمادی (مسجد میرعماد)، مسجد جامع، مدرسه سلطانی، مسجد آقابزرگ، قلعه جلالی، حمام سلطان امیراحمد و کاروان سرای امین الدوله اشاره کرد، در همه این بناها ویژگی‌های معماری مشابه دیده می‌شود، جز مناره زین الدین که در این زمینه یکتا است.^[۱۱]
کاشان حداقل نوزده عمارت تاریخی دارد که به خوبی محفوظ مانده‌اند. این عمارت‌ها عناصر عمومی خانه‌های سنتی کاشان را دارا می‌باشند، اما نسبت به آنها دارای فضاهای بزرگتر، معماری ماهرانه تر و عناصر مجلل تری هستند. از معروف ترین این عمارت‌ها می‌توان به خانه بروجردی‌ها، خانه بنی کاظمی و خانه مرتضوی اشاره کرد.^[۱۲]

پارک‌ها و فضای سبز

 

درختان سرو کهنسال باغ فین

به گفته شهردار کاشان سرانه فضای سبز در این شهر در منطقه ۱ شهرداری کاشان برای هر شهروند ۲۲ متر مربع است، این میزان در منطقه ۲ شهرداری کاشان برای هر شهروند ۵/۲۲ متر مربع بیان شده‌است.،^[۱۳] در تاریخ ۲۳ آبان ۱۳۹۰ فاز اول پارک جوان به عنوان سی و هفتمین پارک کاشان افتتاح شد^[۱۴] از دیگر پارک‌های کاشان می‌توان به ناژون، ملافتح الله، شهید قدیرزاده، شهید حسن‌زاده، کودک، شهید کریمی، انقلاب، آیت‌الله مدنی، شهیدان ترنجی و پارک نرگس نام برد.^[۱۵]
باغ فین از معروف ترین فضاهای سبز کاشان است و از مهمترین نمونه‌های باغ‌های ایرانی است که هنوز زنده و پابرجاست، وجود عناصر آب و درخت که عناصری پویا هستند در کنار ابنیه که عناصر ثابت معماری هستند، هویتی زنده به این اثر فرهنگی و تاریخی بخشیده‌است.^[۱۶] این باغ در مقایسه با بسیاری از باغ‌های ایرانی مشابه، باغ فین با آب قابل توجهی مشروب می‌شود.^[۱۷] این مجموعه که در کنار میدان نقش‌جهان و کاخ چهلستون، بیشترین بازدید کننده و گردشگر استان اصفهان را به سوی خود جلب می‌نماید،^[۱۸] در سال ۱۹۳۵ میلادی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.^[۱۹] همچنین کار ثبت جهانی این اثر که از سال ۲۰۰۷ میلادی آغاز شده بود، چندین سال به طول انجامید و سرانجام در زمستان ۱۳۸۹، مرحله اول ثبت این اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو به انجام رسید.^[۲۰] برخی منابع تاریخی قدمت این باغ را به دوران سلطنت آل‌بویه می‌رسانند،^[۲۱] در حالی که ساختمان باغ فین فعلی به دوران شاه عباس بزرگ نسبت داده شده^[۲۲] میراث فرهنگی ایران طراح باغ را غیاث‌الدین جمشید کاشانی می‌داند و^[۲۳] منابع دانشگاهی طراح باغ را شیخ بهایی معرفی می‌کنند.^[۲۴] باغ فین همان جایی است که به دستور ناصرالدین‌شاه، در سال ۱۸۵۲ میلادی صدراعظم معروف ایران امیرکبیر را در حمام آن به قتل رساندند.^[۲۵] از مهمترین گیاهان این باغ، ۵۷۹ اصله درخت سرو و ۱۱ اصله درخت چنار است^[۲۶] که اغلب بین ۱۰۰ تا ۴۷۰ سال سن دارند.^[۲۷]

جمعیت‌شناسی

نوشتار اصلی: جمعیت‌شناسی کاشان

جمعیت کاشان بر پایه نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰ برابر با ۲۹۳،۸۰۶ نفر بوده‌است،^[۲۸] این شهر حدود ۹۰% جمعیت شهرستان کاشان را در خود جای داده است.^[۲۹]

زبان

نوشتار اصلی: لهجه کاشانی

نوشتار اصلی: گویش کلیمیان کاشان

مردم کاشان به لهجه کاشانی از زبان فارسی تکلم می‌کنند، این لهجه مانند بسیاری از لهجه‌های فارسی دارای ویژگی‌های آوایی‌ای است که برخی از آنها خاص این منطقه‌است. این ویژگی‌ها در لهجهٔ کاشانی به‌طور عمده حاصل عملکرد فرایندهایی مانند هماهنگی مصوت‌ها، همگونی صامت‌ها، حذف‌ها و غیره‌است که، هرچند بعضی از آنها در سایر گونه‌های فارسی نیز قابل مشاهده‌است، نوع و میزان وقوع آنها، لهجهٔ کاشانی را از سایر لهجه‌های فارسی به نوعی متمایز کرده‌است.^[۳۰] در گذشته کلیمیان ساکن کاشان که امروزه بیشترشان به آمریکای شمالی مهاجرت کرده‌اند به گویشی از زبان‌های مرکزی ایران که به گویش یهودیان کاشان معروف است تکلم می‌کرده‌اند این گویش به زبان راجی که در روستاهای اطراف کاشان تکلم می‌شود شباهت داشته‌است.^[۳۱]

دین

منابع اسلامی، از قدیمی ترینشان، همواره از کاشان در کنار قم به عنوان شهری شیعه مذهب یاد کرده‌اند.^[۳۲]

یهودیان کاشان

نوشتار اصلی: یهودیان کاشان

کاشان سکونت گاه جامعه‌ای مهم از یهودیان و مرکز فرهنگی برای ایشان بوده‌است که سابقه‌اش حداقل به دوره صفویه باز می‌گردد. با اینکه گویش یهودیان حضوری دیرین را در این سرزمین نشان می‌دهد، اما منابع میانه هیچ اشاره‌ای به وجود جامعه‌ای یهودی در کاشان نکرده‌اند و احتمال می‌رود که ایشان ساکنان روستاهای اطراف کاشان بوده‌اند. مهاجرت یهودیان به کاشان در دوره صفویه به خاطر رونق تجارت ابریشم افزایش یافت و جامعه یهودی تا اوایل قرن نوزدهم که به گفته خودشان مجبور به اسلام آوردن شدند در آن حضور داشتند. بنا به کتاب آنوسی اثر بابای بن لطف در ۱۶۵۶ میلادی یهودیان کاشان به اجبار مسلمان شدند، هفت سال بعد پس از مداخله و کمک فقیه شیعه ملا محسن فیض کاشانی یهودیان توانستند پس از پرداخت جزیه این سال‌ها دوباره به آیین خویش بازگردند، عده نیز بر اسلام باقی‌ماندند که به جدیدالسلام‌ها معروف شدند.^[۳۳]

فرهنگ

 

اثر هنری از کاشان در سده سیزدهم میلادی (دوران سلجوقی)

اقتصاد

اقتصاد کاشان از دیر باز بر روی صنعت کشاورزی و تولید محصولاتی چون پنبه، پیاز، غلات، صیفی جات و انواع میوه ها و گیاهان دارویی، گلابگیری و تهیـه عرقی جات سنتی و صنایع دستی مانند مسگری، کاشیگری، ابریشم بافی، مخمل بافی، شعر بافی، گلیم باقی، زیلو بافی، زری بافی و قالیبافـی تکیـه داشتـه است. در اراضی کشاورزی منطقه کاشان و حومه انواع درختان میوه می روید. قسمت عمده زمینهای ایـن منطقـه زیـر کشـت پنبـه و غلـه اسـت. همچنیـن گوجه درختی، سیب درختی، انگور، سبزی کاری و صیفی کاری، چغندر، هویج و شلغم از دیگر محصولات کاشان است. افزون بر آن پرورش گل در قمصـر، هندوانه و طالبی در آران و بیدگل و کشت سیب زمینس در حومه رونق خوبـی دارد و انـار فیـن و راونـد و عطـر و گـلاب قمصـر شهـرت ویـژه ای دارد. در کاشان معادنی مانند مس، آهن، سولفات باریم، زاج سبز، نمک طعام، سنگهای مرمر و تراورتن وجود دارد ه بعضی از آنها دست نخورده باقی‌مانده اسـت. صنعت فرش دستباف کاشان در اباد، طرحنه ، نقش ها و رنگهای زیبا و دلفریب، روزگاری طولانی زبانـزد و نقـل محـافـل هنـری، اقتصـادی، نمـایشگـاهـی و علمی بوده است. افسوس که با روی کار آمدن فناوری های ماشینی این صنعت و حرفه با ارزش به همراه حرفه های جانبی آنـدر حـال رکـود و فـرامـوشـی است. کاشان در زمره اولین شهرهای ایران است و صنایع کارخانه ای را در خود جای داده است. اولین کارخانه در سال ١٣١٣ به نام کارخانه ریسندگـی پایه گذاری شد و پس از آن ارخانه های دیگری مانند حریر و مخمل(١٣٣٨)، تارو پود (١٣٣٤)، کرک (١٣٤٥)، پشم (١٣٤٨) و قـالـی راونـد (١٣٥٠) به کار افتاد. امروزه کاشان با دارا بودن ده ها کرخانه فرش ماشینی و صنایعی همچون چینی و ملامین سازی، کاشی سازی، ریسندگی و ابزار آلات صنعتـی تبدیل به یکی از قطبهای صنعتی کشور شده است.

مشکلات شهری

کمبود آب شرب

آموزش

اقتصاد

اقتصاد کاشان از دیر باز بر روی صنعت کشاورزی و تولید محصولاتی چون پنبه، پیاز، غلات، صیفی جات و انواع میوه ها و گیاهان دارویی، گلابگیری و تهیـه عرقی جات سنتی و صنایع دستی مانند مسگری، کاشیگری، ابریشم بافی، مخمل بافی، شعر بافی، گلیم باقی، زیلو بافی، زری بافی و قالیبافـی تکیـه داشتـه است. در اراضی کشاورزی منطقه کاشان و حومه انواع درختان میوه می روید. قسمت عمده زمینهای ایـن منطقـه زیـر کشـت پنبـه و غلـه اسـت. همچنیـن گوجه درختی، سیب درختی، انگور، سبزی کاری و صیفی کاری، چغندر، هویج و شلغم از دیگر محصولات کاشان است. افزون بر آن پرورش گل در قمصـر، هندوانه و طالبی در آران و بیدگل و کشت سیب زمینس در حومه رونق خوبـی دارد و انـار فیـن و راونـد و عطـر و گـلاب قمصـر شهـرت ویـژه ای دارد. در کاشان معادنی مانند مس، آهن، سولفات باریم، زاج سبز، نمک طعام، سنگهای مرمر و تراورتن وجود دارد ه بعضی از آنها دست نخورده باقی‌مانده اسـت. صنعت فرش دستباف کاشان در اباد، طرحنه ، نقش ها و رنگهای زیبا و دلفریب، روزگاری طولانی زبانـزد و نقـل محـافـل هنـری، اقتصـادی، نمـایشگـاهـی و علمی بوده است. افسوس که با روی کار آمدن فناوری های ماشینی این صنعت و حرفه با ارزش به همراه حرفه های جانبی آنـدر حـال رکـود و فـرامـوشـی است. کاشان در زمره اولین شهرهای ایران است و صنایع کارخانه ای را در خود جای داده است. اولین کارخانه در سال ١٣١٣ به نام کارخانه ریسندگـی پایه گذاری شد و پس از آن ارخانه های دیگری مانند حریر و مخمل(١٣٣٨)، تارو پود (١٣٣٤)، کرک (١٣٤٥)، پشم (١٣٤٨) و قـالـی راونـد (١٣٥٠) به کار افتاد. امروزه کاشان با دارا بودن ده ها کرخانه فرش ماشینی و صنایعی همچون چینی و ملامین سازی، کاشی سازی، ریسندگی و ابزار آلات صنعتـی تبدیل به یکی از قطبهای صنعتی کشور شده است.

ترابری

فرودگاه

شهر کاشان دارای یک فرودگاه داخلی غیر فعال است که دو دهه از افتتاح آن می‌گذرد. هم اکنون سازمان هواپیمایی کشوری در حال آماده‌سازی محیط موجود در فرودگاه برای برقراری پرواز از این فرودگاه است.^[۳۴] گفتنی است بدیل مجاورت با سایت هسته ای نطنز این منطقه پرواز ممنوع می باشد.

راه آهن

کاشان به وسیله ایستگاه مرکزی راه آهن کاشان به شبکه ریلی کشور متصل می باشد.

اتوبوس

شرکت واحد اتوبوسرانی کاشان و حومه در سال ۱۳۷۰ خورشیدی تاسیس شد. هم اکنون ۱۵۹ دستگاه اتوبوس ملکی و ۳۵ دستگاه اتوبوس بخش خصوصی در ۱۴ خط در حال سرویس دهی در شهر می‌باشند. همچنین ۵۳۰ دستگاه مینی بوس نیز تحت نطارت این شرکت کار جابجایی مسافران حومه را بر عهده دارند.^[۳۵]

ره‌آوردها

غذاهای سنتی

از جمله غذاهای سنتی کاشان می‌توان به گوشت لوبیا، شفته(قیمه ریزه)، کوفته چغندر و گوشت کلم اشاره کرد.

شیرینی‌ها

کلوچه و پشمک ،حلوا ارده ، ارده شیره ،نقل بیدمشکی ،حاجی بادامی و جوزقند

عرقیات

عرق نعناع، عرق گل محمدی (گلاب)، عرق بیدمشک، عرق دارچین و نظایر آن.

خشکبار

انواع میوه خشک مثل انجیر، هلو و سیب.

صنایع دستی

از صنایع دستی کاشان می‌توان به کاشی کاری، سفال‌گری، اصول اربعه معماری و گنبدسازی (گوشه سازی، رسم بندی، مقرنس و گره سازی)، گچ بری، آجرکاری، گره چینی، قالی بافی، نقشه کشی قالی، شعربافی، زری بافی،مخمل بافی، زیلوبافی، گیوه بافی، رفوگری، رنگرزی، نمد مالی، مسگری، مشبک کاری و منبت کاری نام برد.^[۳۶] همچنین چند تن از هنرمندان صنایع دستی کاشان از طرف یونسکو مهر اصالت دریافت کرده‌اند.^[۳۷][۳۸]

قالی‌بافی

نوشتار اصلی: قالی کاشان

نگارخانه

• 

  مسجد و مدرسهٔ امام خمینی
• 

  مراسم سنتی مذهبی قالیشویان فین

شهرهای خواهر

کاشان با سه شهر جهان خواهرخوانده است:

زمان	کشور	شهر خواهرخوانده
۲۰۰۸	سوئد	اومئا
۲۰۰۹	بلغارستان	کازانلیک[۳۹]
۲۰۱۰	ایران	سبزوار[۴۰]

پانویس

1. «نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰». معاونت برنامه ریزی استانداری خراسان جنوبی (به نقل از مرکز آمار ایران)، ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲.
2. 
   
3. «نقشهٔ بافت‌های فرسودهٔ مصوب شهرها: کاشان». وب‌گاه شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران. بازبینی‌شده در ۱۴ ژانویهٔ ۲۰۱۳.
4. 
   
5. KASHAN
6. 
   
7. CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1 iranicaonline.org
8. 
   
9. ارشدی ابیانه، مقداد. راهنمای مستند گردشگری کاشان. انتشارات محتشم، ۱۳۸۸.
10. 
    
11. KASHAN i. GEOGRAPHY
12. 
    
13. تعیین اقلیم کاشان با روش‌های اقلیمی
14. 
    
15. http://www.iranicaonline.org/articles/kashan-ii-historical-geography KASHAN ii. HISTORICAL GEOGRAPHY
16. 
    
17. KASHAN v. ARCHITECTURE (1) URBAN DESIGN
18. 
    
19. KASHAN v. ARCHITECTURE (1) URBAN DESIGN
20. 
    
21. KASHAN v. ARCHITECTURE (2) HISTORICAL MONUMENT
22. 
    
23. KASHAN v. ARCHITECTURE (4) HISTORIC MANSIONS
24. 
    
25. افزایش فضای سبز در کاشان
26. 
    
27. سی و هفتمین پارک کاشان افتتاح شد
28. 
    
29. فهرست پارک‌های استان اصفهان
30. 
    
31. «The Persian Garden» ‎(en)‎. یونسکو. بازبینی‌شده در ۲۴ مارس ۲۰۱۱.
32. 
    
33. Rafie Hamidpour. «Fin Garden». در Land of Lion, Land of Sun. چاپ اول. بلومینگتون؛ ایندیانا، ایالات متحده آمریکا: Author House، ۲۰۱۰. ۵۱. شابک ‎(ISBN ۹۷۸-۱-۴۴۹۰-۹۱۴۹-j).
34. 
    
35. «چهلستون، میدان امام و باغ فین کاشان بیشترین بازدید کننده نوروزی در استان اصفهان را دارند». خبرگزاری جمهوری اسلامی، ۱۰ فروردین ۸۹. بازبینی‌شده در ۲۵ مارس ۲۰۱۱.
36. 
    
37. «The Persian Garden» ‎(en)‎. یونسکو. بازبینی‌شده در ۲۴ مارس ۲۰۱۱.
38. 
    
39. «مرحله اول ثبت جهانی باغ فین کاشان». جام جم آنلاین، ۲۲ دی ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۲۴ مارس ۲۰۱۱.
40. 
    
41. «باغ فین کاشان». سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان. بازبینی‌شده در ۲۴ مارس ۲۰۱۱.
42. 
    
43. Holly Kerr Forsyth. «LESSONS IN GARDEN HISTORY». در Gardens of Eden: Among the World's Most Beautiful Gardens. ۸۷.
44. 
    
45. «باغ فین کاشان». سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان. بازبینی‌شده در ۲۴ مارس ۲۰۱۱.
46. 
    
47. Peter Jackson, Laurence Lockhart. «SPIRITUALITY, PHILOSOPHY AND THEOLOGY». در The Cambridge history of Iran: The Timurid and Safavid periods. چاپ چهارم ۲۰۰۱. نیویورک: CAMBRIDGE UNIVERSITY PRESS، ۲۰۰۱. ۶۶۸. شابک ‎(ISBN ۰-۵۲۱-۲۰۰۹۴-۶).
48. 
    
49. Rafie Hamidpour. «Fin Garden». در Land of Lion, Land of Sun. چاپ اول. بلومینگتون؛ ایندیانا، ایالات متحده آمریکا: Author House، ۲۰۱۰. ۵۱. شابک ‎(ISBN ۹۷۸-۱-۴۴۹۰-۹۱۴۹-j).
50. 
    
51. «The Persian Garden» ‎(en)‎. یونسکو. بازبینی‌شده در ۲۴ مارس ۲۰۱۱.
52. 
    
53. «باغ فین کاشان؛ قربانی رفتار غیرکارشناسانه». خبرگزاری میراث فرهنگی، ۱۵ شهریور ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۲۴ مارس ۲۰۱۱.
54. 
    
55. «جمعیت شهرستانها و خانوار کشور سال ۱۳۹۰». مرکز آمار ایران. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۲۴آذر۱۳۹۱.
56. 
    
57. KASHAN iv. POPULATION
58. 
    
59. برخی ویژگی‌های آوایی در لهجه کاشانی
60. 
    
61. KASHAN ix. THE MEDIAN DIALECTS OF KASHAN (2) URBAN JEWISH DIALECT
62. 
    
63. پیشینه تشیع در کاشان
64. 
    
65. KASHAN viii. RELIGIOUS COMMUNITIES (1) JEWISH COMMUNITY
66. 
    
67. [فرودگاه-کاشان-فعال-می‌شود/ «فرودگاه کاشان فعال می‌شود»]. پایگاه خبری تحلیلی کاشان و آران و بیدگل، ۴ تیر ۱۳۹۱. بازبینی‌شده در ۲۸ مارس ۲۰۱۳.
68. 
    
69. «تاریخچه سازمان اتوبوسرانی کاشان و حومه». سازمان اتوبوسرانی کاشان و حومه. بازبینی‌شده در ۳ مارس ۲۰۱۳.
70. 
    
71. صنایع دستی و سوقات کاشان
72. 
    
73. شعربافی کاشان بار دیرگ مهر اصالت دریافت کرد
74. 
    
75. زیلوی سجاده‌ای ایران مهر اصالت یونسکو دریافت کرد
76. 
    
77. کاشان و کازانلیک بلغارستان خواهرخوانده شدند